Titelski breg je veliki lesni plato u jugoistočnoj Bačkoj, između Dunava i Tise. Ima elipsoidan oblik, dužine 17 km i širine 7 km. Visinom od 50 metara dominira plavnim terenima, a najviša tačka nalazi se na krajnjem jugoistočnom delu 130 metara iznad mora.
U prošlosti je breg bio veliko ostrvo usred plavnih terena na ušćima Tise, Dunava i Begeja i bio je značajno mesto u sistemu rečnih puteva Evrope.
Vrsni istoričar iz 4. veka Amijan Marcelin kaže da su obale tise obrasle gustim vrbacima i trskom, a korito reke je u brojnim meandrima i rukavcima. Njome se moglo ploviti samo uz pomoć ljudi sa Platoa.
Arheolozi Vojvođanskog muzeja iz Novog Sada i sa Seminara za praistoriju Slobodnog univerziteta iz Berlina obavljali su istraživanja na Bregu u okviru projekta „Feudvar – Titelski plato“. Sav prikupljeni arheološki materijal i naučna građa nalaze se u Vojvođanskom muzeju u Novom Sadu. Glavna preokupacija im je bila na lokalitetu zvanom Feudvar. Na površini od dve hiljade kvadratnih metara istraživali su naselja bronzanog i gvozdenog doba. Rezultat istraživanja je otkrivanje velikog utvrđenog praistorijskog naselja podignutog na mestu gde je matica Tise udarala u breg. Naselje potiče iz prve polovine drugog milenijuma pre nove ere i pripadalo je tzv. Vatinskoj grupi ranog bronzanog doba. Kuće u naselju su bile pravougaonog oblika sa više odeljenja i bile su gusto zbijene u redove što su se zrakasto pružale u odnosu na centralni trg. Između njih su bile uske uličice širine oko jednog metra. Celu konstrukciju kuće nosili su drveni stubovi između kojih je bio pleter sa snopovima trske kao toplotnom izolacijom. Fasade su bile ukrašene plastikom od gline koja je ličila na kamenje. Stupci, kapiteli i štukature bile su slične onima u mikenskoj civilizaciji.
Stanovnici Feudvara su se bavili zemljoradnjom i gajenjem životinja. U naselju su imali nadzemne okrugle ambare za žito. Osnovne žitarice su bile jednozrna i dvozrna pšenica, ječam, proso, meka i timofejeva pšenica. U ishrani su imali i mahunarke: grašak, bob, sočivo, grahoricu, naut i sastricu, od uljarica lan, lanak, mak, strižušu i lalemanciju. Deo ječma su koristili za spravljanje piva. Gajili su goveda, ovce, koze svinje, konje i pse. Omiljena divljač su bili jelen i divlja svinja.
Pored kuća su imali radionice za keramiku, predmete od kosti, livnicu sa priborom za livenje bronzanih predmeta. Sami su pravili tekstil, alatke i sve drugo što im je bilo potrebno u privređivanju, odevanju i ukrašavanju. Razmenom su dobijali bronzu, zlato retke minerale i so.
Arheološkim istraživanjima na Bregu sastavljena je precizna arheološka karta. Prema njoj na platou Brega postojala su još tri velika utvrđena naselja na njegovim obodima. Ona su bila krstasto raspoređena kao deo sistema kolektivne odbrane: Gradina (koju mnogi zovu Kalvarija) kod Titela na jugoistoku, Grac (jugozapad) kod Loka, i Gradac na severozapadnoj ivici Brega, uz Feudvar na severoistoku kod Mošorina. Između njih su smeštena manja naselja i salaši. Ovakva slika praistorijskih naselja na Bregu služi i kao obrazac za standarde života i naseljenosti šireg prostora Podunavlja u praistoriji. Posle praistorije Titelski breg nikada više nije bio nastanjen.
(Izvor: Kulturno nasleđe Vojvodine, Nađa Folić-Kurtović… [i dr.], Novi Sad, 2008, 228-9.)
Autor: Dragan Kolak
Datum: 24, 07, 2009.