Panonska lepotica
Mirna i pitoma reka koju znamo iz Panonske nizije, dok teče kroz Mađarsku i Srbiju, nastaje u Zapadnim Karpatima na nadmorskoj visini od preko 1600 metara, spajanjem Bele i Crne Tise, u šumovitom karpatskom masivu Marmarošu. Bela i Crna Tisa sastaju se kod grada Rahova u Ukrajini. Ovaj deo Tise kroz Ukrajinu ima sve odlike brze planinske reke sa najvećim padom u Evropi. Najmanji pad Tisa ima u donjem toku od ušća reke Moriš do Dunava, na dužini od 175 km, samo 6 metara. Ovakav pad u donjem toku je uzrok nastanku krivudavog rečnog korita, a stvaranjem meandara (okuka) usporen je protok vode, što, opet, dovodi do poplava. U 19. veku je započeta regulacija Tise presecanjem 136 meandara (23 u Srbiji) čime je skraćen tok Tise sa 1492 na 966 kilometara, ili, za jednu trećinu. Širina korita Tise je dosta ujednačena i iznosi između 200 i 220 metara, od Novog Bečeja do ušća i do 250 metara. Dubina reke je od 350 do 400 centimetara i znatno je dublja od Dunava.
Tisa je najveća pritoka Dunava, i po dužini toka – 966 km, i po površini sliva. U Srbiju ulazi niže Segedina i teče između Bačke i Banata u dužini od 164 kilometra. Na teritoriju Šajkaške ulazi kod Bačkog Gradišta (oko 58. kilometra), gde se vode Velikog bačkog kanala i Tise spajaju. Pri povoljnom vodostaju moguća je plovidba od ušća do Vašarošnamenja u Mađarskoj na dužini od 688 kilometara.
Od šajkaških naselja na sadašnjem toku reke se nalazi jedino Titel. Čurug je, presecanjem njegovog velikog meandra (1858), ostao na mrtvaji, a Žabalj je posle velike poplave u 19. veku sa obale Tise izmešten na sadašnju lokaciju. Osim presecanja najvećeg meandra kod Čuruga na toku kroz Šajkašku stvorene su presecanjem toka mrtvaje Vrbica, Vranjak i Komonj u blizini Mošorina i manja mrtvaja pre ušća u Dunav.
Dubina reke i gornji glinoviti slojevi ne dopuštaju da se u Tisinom koritu stvaraju ostrva kao na Dunavu. Ipak, postoji ostrvo blizu Titela. Titelska ada je od rečno-muljevitog materijala nastala u plićaku. Često je voda plavi zbog male relativne visine i dugačka je 1800 metara. Blizu ušća u Dunav, između 3. i 6. kilometra, postoje još dve adice južno od Titela. Na 17. kilometru, između Titela i Mošorina, nalazi se nešto manja Mužljanska ada dugačka oko 1700 metara i to je sve od ostrva na Tisi tokom kroz Šajkašku.
Tisa se uliva u Dunav, 9 kilometara nizvodno od Titela, a naspram Starog Slankamena. Iz Dunava se ulazi u mirnu i pitomu Tisu koja između 3. i 7. kilometra pravi dva zavoja. Sa desne strane Tisa u dužini od 10-12 kilometara teče uz Titelski breg čije se strme strane uzdižu i do 50 metara iznad vode.
Tisa prima više pritoka iz naše zemlje i inostranstva i jednu reku iz Šajkaške – Jegričku, koja se uliva u Tisu kod Žablja. Najveća pritoka Tise u Vojvodini, Begej, izvire u Kraševskim planinama (Karpati), a utiče u Tisu naspram Titela, sa banatske strane.
Autor: Dragan Kolak
Datum: 01, 08, 2007.