Za vreme turske vlasti stanovao je naš narod na teritoriji današnje Vojvodine, pa samim tim i u jugoistočnoj Bačkoj, u malim raštrkanim naseljima. Mnoga od ovih trajala su kratko vreme, jer se Srbi nisu dugo zadržavali na jednom mestu, bilo po sili, a bilo po svojoj volji.
Mnoga naselja postojala su sasvim kratko vreme, a mnoga su, po nekoliko puta, nastajala i ostajala pusta. Tako je u znatnoj meri bilo sve do kraja XVIII veka, kada je izvršeno definitivno nastanjivanje u velika naselja.
Takođe se iz podataka koji su nam dostupni jasno vidi da su Srbi u prošlosti mnogo više i duže stanovali pod zemljom nego što se to obično misli.
U jednom izveštaju iz 1699. god. koji je podnela komisija, koju je poslao austrijski dvor da prouči prilike u našem narodu, kaže se da Srbi nigde ne zidaju, nego borave u kolibama i zemunicama, kako bi se mogli odmah , kad zatreba, na drugo mesto preseliti.
Njihove kuće ili, kako ih i u savremenim spomenicima beleže, kućice bile su od “pletera, oblepljene blatom, a pokrivene trskom ili senom;”*
Toponim “selište” na severozapadnom delu hatara Vilovo ukazuje na to da je neko staro selo nekada bilo više na severozapadu i to na obodu južne bačke lesne terase. Da li je ovo selo bilo preteča Vilova ili Šajkaša ne bi se sa sigurnošću moglo tvrditi, pošte ne postoje sigurni podaci.*
Moguće je da poznati turski putopisac Evlija Čelebi u svojim Putopisima iz 1649. godine pominje baš ovo staro selo pod imenom Filovo.*
Jedno od prvih pominjanja sela Vilovo, takođe kao Filovo u našim kulturnim spomenicima vezano je i za Kruševski pomenik nazvan po manastiru Kruševu u Polimlju kome je nekada pripadao, za kojeg se kaže da je mnogo po narodu putovao, jer se među geografskim imenima nalaze mesta skoro sa sviju starana srpstva, te da je svaki pomen može biti, na mestu kaluđerom, koji je s knjigom putovao, upisivan”*
Danas se čuva u riznici Narodne biblioteke Srbije u Beogradu.
*Glasnik srpskog učenog društva, knjiga XLII, Beograd, 1875. god.
*Geografska monografija opštine Titel, Branislav Bukurov, B. Petrovac, 1986.god.
*Građa za istoriju naselja u Vojvodini od 1695 do 1796. god., D.J. Popović – Ž. Sečanski, Novi Sad 1936.god.
Vilovo se ponovo pominje, odnosno vezuje za pojavu mladog princa Eugena Savojskog 1697. god., kada mu je poverena komanda nad carskim trupama u borbi protiv Turaka. Napredujući prema Titelu navodi se da je princ Eugen naredio, da bi premostio močvare između Kovilja i Titela, da se iz Petrovaradina dopremi materijal do mosta za Vilovo. Radi obezbeđenja veze postavljena su još dva puka kirasira ( teška konjica ) s ove strane mosta preko močvare kod Vilova.*
*Šajkaška, Istorija I str. 118, Novi Sad 1975. god.
Dugogodišnji rat Austrije s Turskom okončan je Karlovačkim mirom 1699. god. Mađarska, Slavonija i Bačka, kao i deo Srema ušli su u sastav Habsburške Monarhije.
Odmah se pristupilo proširenju Vojne granice nastanjene sa Srbima graničarima, većinom onima, koji su u Velikoj seobi 1690. godine, pod Arsenijem III Čarnojevićem ispred osvete Turske prešli na teritoriju Ugarske. Granice su bile izuzete ispod građanske uprave županijskih vlasti i počinjene vojnoj vlasti, dakle neposrednoj upravi i nadzoru Beča.*
*Iz popisa stanovništva Ugarske početkom XVIII veka, Ivan Jakšić, Novi Sad 1966. god.
1702. godine Vilovo je zabeleženo kao šanac, a činili su ga sledeći potesi : Velike njive, Zobišta, Krstelj, Ledine, Leje, Livade, Male njive, Nova zemlja, Novi vinogradi, Rit, Sokačić, Stari bostani, Strana, Surduk, Crkvena njiva, Čičkara.*
*Srbi u Bačkoj do kraja XVIII veka, Beograd, 1952. god. Dušan J. Popović
Popisom stanovništva Ugarske iz 1720. godine koji je izvršen i u vojnim granicama (Potiskoj, Pomoriškoj i Podunavskoj), dobijeni su podaci neocenjive vrednosti za istoriju Srba i drugih narodnosti, a posebno Srba graničara, kao i za izučavanje njihovog ekonomskog, društvenog i kulturnog – prosvetnog života. U popisu Podunavske vojne granice popisivači su popisali poreske obveznike – graničare, koji su stanovali u pet graničnih naselja koja su bila na teritoriji Bodroške županije (Titel, Vilovo, Kovilj, Palanka i Petrovaradin).
Glavno zanimanje graničara bilo je vršenje vojničkih dužnosti. Oni su bili pod zapovedništvom graničarskih oficira i podoficira, koji su, izuzev nekolicine, bili Srbi.
Posle izvršenog popisa popisivači su pripremili jedan sumarni pregled u kojem je navedeno koliko je u županijama i vojnim granicama popisano nastanjenih mesta, pustara i starešina domova, te koliko su ovi imali oranica, livada i vinograda i prihoda od pašnjaka, šuma, prodaje stoke, trgovine, zanata, krčma, mesara, i ribolova. U graničarskim sumarnim iskazima naznačeno je koliko su graničari ukupno platili ili trebalo da plate za otkup svojih ukućana, koji su u ratu 1716 – 1717. pali u tursko ropstvo. Navodi se da je takvih iz Vilova bilo dvojica za koje je trebalo platiti 1200 forinti.
Uporede li se popisi županija i vojnih granica u Bačkoj, vidi se da su graničarska mesta bila bolje naseljena.
U Podunavskoj vojnoj granici bilo je pet konjaničkih i šest pešadijskih, svega 11 četa: u Titelu 1 konjička, 2 pešadijske, u Petrovaradinu 2 konjičke i 1 pešadijska, u Kovilju i Palanci po 1 konjička i 1 pešadijska, a u Vilovu samo jedna pešadijska četa.
Zapovednici prvih graničarskih četa bili su konjički kapetani, dok je samo u Vilovu zapovednik bio pešadijski poručnik.
Izgleda da su zapovednici prvih četa ujedno bili zapovednici dotičnih graničarskih mesta.
Po navedenom popisu pešadijsku četu u Vilovu činili su: Ductor (poručnik) Bora Jovanović, vigilis magister (narednik) Pavo Nikolics i manuar.: Sztojan Popovics, Stipa. Basity, Sivko Szernza, Milos Verbasanin, Mislen Sztupljyanin, Mio Aragyanin, Joszim Babin,Vuk Frajnin, Siva. Kosutics, Kirszta Szalankaninacz, Marinko Nikolicz, Putnik Kisdobranin, Sivan Dabin, Gyura Pavlovics, Petar Sztanovics, Milin Csanadecz, Petar Bugarin, Massa Hadschanin, Sztojko Markovits, Gzura Tyirics i Nikola Lazics.
Gore navedeni su prvi zabeleženi meštani – graničari u Vilovu. Primećujemo da su se samo neka prezimena zadržala do današnjeg dana.
Seobe našeg naroda u Bačku, a posebno Šajkašku iz zapadnih i južnih krajeva trajale su kroz celi XVIII vek.
Naš narod u Bačkoj je doseljenike, bilo da su iz Like i Banije, a bilo da su iz Bosne i Dalmacije, kao i iz Male Vlaške tj. iz Požeškog polja, nazivao „Šijacima“.
O ovim seobama stalnim i neprekidnim, koje su trajale kroz celi XVIII vek postoji sasvim malo zabeleženih podataka.
U jednom tekstu mađarskog istoričara Ivanya se navodi da je ovih doseljenika bilo naročito mnogo u Vilovu i Mošorinu. Još 1848. godine održavali su oni ponekad sastanke na granicama polja svojih naselja.*
Kao što nam je poznato doseljavanja u Vilovo nastavila su se i kasnije i traju do danas. Doseljenici neki brže a, neki sporije prihvataju Vilovo kao svoj novi zavičaj i odnose se prema njemu sa istom toplinom i ljubavlju koju su mu davali njihovi prethodnici.
Autor: Dragoslav Ćurčić, dipl. pravnik
Datum: 25, 03, 2009.
