Foto priča: Nenad Glišić

 

 

Zgrada u kojoj je mesna kancelarija.

Gospođinci su selo u opštini Žabalj. Od Žablja je udaljeno 8 km. Prema popisu iz 2002. godine selo ima 3.896 stanovnika. Veliku većinu čine Srbi.

 

“Gospođinci kao naselje u bačkoj županiji prvi put je zabeleženo 1341. godine pod imenom BOLDOGASONJFALVA (bogorodičino selo). Pominje se da je ugarski kralj Albert 1440. godine ovo naselje darovao despotu Đurđu Brankoviću. Od 1769. godine Gospođinci postaju graničarsko mesto u sastavu Šajkaškog bataljona do 1873. godine. Iz tih vremena ostao je šanac (jarak) koji se pruža u pravcu sever-jug kao granica Austrije i Turske. Današnje naselje Gospođinci počelo se podizati krajem 18. i početkom 19. veka. Izgrađeno je na desnoj pritoci Jegričke.“ (Vilkipedija)

 

Slikao sam stare kuće, one koje neumitno nestaju, iako ima i dosta novih.

„Gospođinci su smešteni na onom nekada važnom uporedničkom putu koji vodi od Žablja prema Temerinu i dalje na zapad. Oni su i na železničkoj pruzi Novi Sad-Žabalj-Bečej i dalje na sever. Izgradnjom novih putnih pravaca, a posebno puta Novi Sad – Zrenjanin pored Žablja, značaj puta kroz Gospođince je opao, pa samim tim su se i Gospođinci našli po strani…“(Dragan Kolak – Gospođinci)

 

 

„… Neki izvori govore da je još 226. godine n.e. na mestu današnjeg naselja postojalo rimsko utvrđenje Santa Marija, što je vrlo verovatno, s obzirom da zapadno od današnjeg sela prolazi veštački rov, poznat kao „rimski šanac“. Međutim, poznato je da Rimljani nisu prelazili Dunav, ali su mogli imati isturene vojne odbrambene punktove prema varvarima. Na tragove o ovom selu nailazimo tokom 14. i 15. veka…’’ (Dragan Kolak na „Magazin Ravnica“)

 

 

„Crkva Prenos moštiju Svetog prvomučenika i arhiđakona Stefana u Gospođincima je davno u prošlosti bila posvećena Presvetoj Bogorodici, pa je tako i naselje dobilo ime. Hram je obnovljen nakon Bune iz 1848. godine u klasicističkom, bidermajer stilu. Ikonostas je u bogatoj eklektičarskoj rezbariji rad Johana Kistnera, izrađen je između 1860. i 1870 godine. Zidne slike uradio je takođe Nikola Aleksić između 1860 i 1872. godine Crkva ima četiri zvona koja su iz 1923. godine.’’ (Sajt opštine Žabalj)

 

   

U crkvenoj porti sahranjeni su preci Pavla Beljanskog koji je „Srpskom narodu“ ostavio kao poklon svoju umetničku zbirku koja je smeštena u Novom Sadu u namenski izgrađenom galerijskom objektu.

 

 

„Ratni vihor 1914. i 1941. godine nije zaobišao ni Gospođince, ni Gospođinčane. Iz tog vremena i danas se čuva u srpskoj pravoslavnoj crkvi barjak sa 98 pločica – imena dobrovoljaca iz I svetskog rata. Borba protiv fašističkog terora odnela je 71. žrtvu ovog malog bačkog sela.“ (Vilkipedija)

Ploča na zgradi mesne kancelarije.

„… Naselje se prvi put spominje 1341. kao Boldogasonjafalva, a kada se početkom 15. veka ovamo doseljavaju Srbi naziva se Bogorodičino selo. U ovom starom srpskom imenu sela i s obzirom da je seoska slava Velika Gospojina (Gospoja, Gospođa) treba tražiti vezu sa današnjim imenom Gospođinci. Ovo naselje se nalazilo na potesu zvanom Selište. Od 1440 jedno vreme je Đurađ Branković držao posede u Gospođincima. U tursko vreme selo pripada titelskoj nahiji, a 1590. zabeleženo je da ima 34 kuće i 1650. slovi kao srpsko naselje. Kada su Turci napustili ove krajeve (1698) i Gospođinci su opusteli.’’ (Dragan Kolak na ‘Magazin Ravnica’)

 

 

„Današnji Gospođinci su ponovo naseljeni 1715. a 1745. kao komorsko naselje uključeni su u Potisku granicu. Granica se ukida 1750, ali osnivanjem Šajkaškog bataljona Gospođinci se 1769. uključuju u njega i ostaju do njegovog raspuštanja 1873. godine. Za vreme Narodnog pokreta 1848/9. selo je popaljeno, ali je brzo obnovljeno i nastavilo je da živi.’’ (Dragan Kolak na ‘Magazin Ravnica’)

 

 

„…Prvi dućan u Gospođincima otvorio je još 1789. Todor Vasiljev koji je 1818. to „lično pravo“ želeo da preda sinu popa Kešanskog, ali mu nije bilo dozvoljeno. Pravo na dućan posle njegove smrti preneto je na Josima Kanačkog, sina čuruškog trgovca Petra Kanačkog, koji je postao postao treći trgovac u Gospođincima. U prvoj polovini 19. veka selo je imalo ćurčije, krojače, kovače, kolare i druge neophodne zanatlije. Osim krčme, Gospođinci su imali 1830. svratiše (prenoćište) „Kod crvenog krsta“. Još 1885. su osnovali Srpsku čitaonicu i imali su pevačko društvo. Prva škola izgrađena je 1763. godine.’’(Dragan Kolak na ‘Magazin Ravnica’)

 

U ovoj zgradi je bio bioskop koji je radio od vremena
između dva svetska rata pa do 60-70 tih godina XX veka.

U Gospođincima živi jedan broj Rusina koji imaju omanji ''Grkotkatolički hram“
Današnji parohijski hram Svetog arhangela Mihajla sagrađen je 1970. godine u vreme upravljanja parohijom sveštenika Julijana Hornjak-Kuhara. Parohijski dom podignut je zalaganjem stavrofora Joakima Hološnjaja 2000.godine. Najznačajnije kulturno dobro parohije predstavlja „Napristolno Jevanđelje“ iz prve na ovim prostorima 1752.godine sagrađene grkokatoličke crkve brvnare Svetog čudotvorca mirlikijskog Nikolaja u Ruskom Krsturu. Jevanđelje, štampano u Sinodalnoj moskovskoj štampariji krajem prve polovine XIX veka, poklonjeno je nakon proglašenja samostalne kapelanije 1934.godine, a u cilju iniciranja redovnog činodejstvovanja, crkvi Svetog arhangela Mihajla u Gospođincima.'' (Sa sajta opštine Žabalj)

„Na razmeđu 19. i 20. veka Gospođinci imaju ciglanu i mlin, a 1903. osniva se Srpska zemljoradnička zadruga. Srpska zadruga za međusobno pomaganje i štednju i Prva srpska čestičarska zadruga osnivaju se 1902. godine. I između dva svetska rata postojala je Zemljoradnička zadruga (1929-1941).’’ (Dragan Kolak na ‘Magazin Ravnica’)

 

 

Nedaleko, u pravcu Jegrčike je mali spomen-park na mestu na kome je tokom marta 1945. bio aerodrom korišten u bitkama za konačno oslobođenje Jugoslavije.

Gospođinački bajkeri su su prostor uredili, postavili malo igralište za decu i nekoliko stolova za druženje.

U gospodjinačkom ataru ima i površina koje obradjuju veći robni proizvodjači.

Reka Jegrička protiče severno od sela. Na obali ima nekoliko skromnih vikendica sa prilazima do vode.

Most na letnjem putu za Nadalj.

U blizini mosta je kapelica sa bunarom – vodica – kojoj nisam doznao naziv.

„…Gospođinci su izgrađeni na desnoj pritoci Jegričke koja se zove Mala bara. Izbor mesta za selo bilo je uslovljeno interesom feudalnog gospodara i njegovim dobrom. Atar sela se nalazi na južnoj bačkoj lesnoj terasi koja je prekrivena černozemom i livadskom crnicom. Selo se nalazi u blizini dva veća naselja, Žablja i Temerina, a svi zajedno su u senci Novoga Sada koji na njih deluje kao magnet.’’ (Dragan Kolak na ‘Magazin Ravnica’)

 

Na zapad od sela, malo više od jednog kilometra je vodica posvećena sv. Petru i Pavlu.

U udolini je Mala bara, pritoka Jegričke.

   

Na kraju sela prema Žablju je vetrenjača koja se ne pominje u tekstovima koji govore o ovim tragovima prošlosti Vojvodine.
Koliko sam doznao, pripada porodici Stepanov, a na drugom kraju sela je postojala još jedna vetrenjača.

Autor: Nenad Glišić
Datum: 19, 03, 2013.