Odlukom Opštine Titel stablo belog duda (Morus alba L.) u Gardinovcima, stavljeno je pod zaštitu trećeg stepena kao spomenik prirode „Beli dud u Gardinovcima“ br.633-4/99 („Službeni list Opštine Titel“ br.9/99). Nalazi se u opštini Titel, K.O. Gardinovci, ulica Petra Drapšina ispred kuće broj 26 u naselju Gardinovci oko 15 km zapadno od Titela.
Godinama neodržavano, stablo se nalazi u vrlo lošem stanju, unutrašnjost stabla je trula i ispunjena smećem. Stablo je cvetalo i rodilo ove godine ali postoji velika verovatnoća da će vremenom ako se ništa ne preduzme propasti. Na sajtu JP „Titelski breg“ apeluje se na sugrađane da više povedu računa o ovoj prirodnoj retkosti i da ne odlažu smeće ili pale vatru u njemu ili njegovoj blizini.
Beli dud
Morus alba L.- beli dud je drvo poreklom iz Kine i istočne Azije. Pripada rodu Morus koji obuhvata desetak vrsta listopadnog drveća i grmlja. Rašireni su uglavnom u umerenom pojasu severne polulopte. Beli dud je drvo koje može da naraste do 20m sa okruglom krošnjom. Kora je u mladosti žućkastosiva i glatka, a kasnije sivosmeđa i duboko ispucana. Listovi su naizmenični, sa plitko srcoliko urezanom osnovom 3-10cm dugom, često nesimetrično nazubljenih ivica, i samo sa donje strane duž nerava dlakavo. Može biti dvodoma ili jednodoma vrsta. Rese se pojavljuju oko maja meseca zajedno sa listanjem. Ženski cvetovi se, nakon oplodnje pretvaraju u složen jestiv plod, koji dozreva krajem juna.
Dud uopšte dobro uspeva u Vojvodini na černozemu, zatim na staništu cera i sladuna, crnog jasena prvenstveno na dubljim svežijim zemljištima. Kao parkovna vrsta, može da uspeva i na staništima lužnjaka-jasena, kitnjaka-graba i brdske bukve. Stablo ovog duda raste na zemljištu tipa ogajnaćeni černozem na geološkoj podlozi aluvijalni nanosi.
„Beli dud u Gardinovcima“ je jedan od retko očuvanih još vitalnih primeraka dudova u Vojvodini čija se starost ceni na preko 200 godina. Zbog svoje velike starosti, impozantnog porasta, vitalnosti i kao genetska baza, zaslužuje posebnu pažnju. Impozantnog je porasta i lepog habitusa. Kruna je pravilna i veoma bujna iako je naknadno formirana jer su prvobitne grane posečene, a na njihovim presecima su formirane nove, dudinje su tamno crvene boje što daje ovom stablu belog duda posebnu karakteristiku.
Dud kao vrsta drveća tesno je povezan sa istorijom poljoprivrede sela kako u Vojvodini, tako i šire u Panonskoj niziji. Planski podizani kao podloga unapređivalja svilarstva – listovi predstavljaju jedinu hranu za gusenice svilene bube, ali i nekih drugih grana zanata (pinterski, bojadžiski i dr.), drvoredi dudova po seoskim dvorištima i atarima, bili su osnovno i specifično obeležje vojvođanske ravnice u prošlom veku. Danas su oni uglavnom posečeni u borbi protiv dudovca, zbog kvalitetnog drveta ili što su se osušili usled prestarelosti. Samo mali broj tu i tamo još očuvanih primeraka starih dudova svedoči o njihovom postojanju u prošlosti vojvođanskih naselja. Drvo duda slično je bagremovom, veoma otpornom i lako se glača. Upotrebljivo je u stolarstvu, kolarstvu i industriji drveta naročito za pravljenje buradi. Kako ima jako razvijen koren, pogodan je za vezivanje pokretnih zemljišta (klizišta) kao i za poljozaštitne pojaseve. Plod se jede a nekada se koristi i za pravljenje alkoholnih pića (rakija od dudova-dudovača).
Izvori:
titelskibreg.com
1. Elaborat: Predlog za zaštitu prirodnog dobra „Beli dud u Gardinovcima“ kao Spomenika prirode, Zavod za zaštitu prirode Srbije, Novi Sad 1996.
2. Odluka o zaštiti spomenika prirode „Beli dud u Gardinovcima“, „Službeni list Opštine Titel“ br.9/99
Autor: Redakcija
Datum: 11, 08, 2012.