Na današnji dan 1907. godine umro je srpski novinar, pisac i političar Pera Todorović, jedan od osnivača i prvaka Narodne radikalne stranke. Todorović takođe spada i među najistaknutije pojave srpskog novinarstva uopšte.

Bio je blizak vođi srpskih socijalista Svetozaru Markoviću i uređivao je niz listova i časopisa, pa i socijalistički list „Rad“. Pokretač je listova „Samouprava“ i „Radikal“, a od 1889. do 1903. izdavao je „Male novine“, prvi informativno-senzacionalistički list u Srbiji. Bio je dobrovoljac u Srpsko-turskom ratu 1876. a po njegovom završetku 1878. emigrirao je u Ugarsku i u Novom Sadu je 1878. i 1879. s Lazom Pačuom izdavao socijalistički list „Straža“. Potom odlazi u Francusku, a po povratku u Srbiju osuđen je na smrt zbog Timočke bune koju su 1883. u zaječarskom kraju podigli radikali, ali je pomilovan. Nakon izmirenja s Kraljem Milanom zalagao se za sporazum Radikala i Naprednjaka, zbog čega je isključen iz stranke. U književnosti se najviše bavio istorijskim temama i prevodio je Černiševskog. Dela: „Dnevnik jednog dobrovoljca“, „Silazak s prestola“, „Karađorđe“.

Danas je sreda, 24. oktobar, 298. dan 2012. godine. Do kraja godine ima 68 dana.

1360. – Engleski kralj Edvard III i francuski kralj Žan II Dobri, engleski zarobljenik nakon bitke kod Poatjea 1356. potpisali su u Kaleu sporazum kojim je okončana prva faza Stogodišnjeg rata. Francuski monarh je prinuđen da Engleskoj ustupi pojedine francuske teritorije, a Edvard III se zauzvrat odrekao polaganja prava na francuski presto.

1601. – Umro je danski astronom Tiho Brahe, koji je podigao opservatoriju „Uranijenburg“ na ostrvu Hven i gotovo dve decenije osmatrao planete, posebno Mars. Otkrio je novu zvezdu u sazvežđu Kasiopeje.

1618. – Rođen je mogulski car Aurangzeb, najmlađi sin cara Džehana, poslednji veliki mogulski vladar Indije, koji je tom zemljom upravljao od 1658. do smrti 1707. U ratu za naslednika trona 1657. kad je teško oboleo njegov otac, pobedio je brata Dara Šikoha i potom prilikom krunisanja u Delhiju uzeo titulu „alamgira“ (osvajač sveta). Vladao je surovo i opravdao je titulu, jer je proširio Mogulsko carstvo više nego iko pre njega, ali ga je kobno oslabio iznutra, načinivši neprijatelje od hindu podanika zbog pokušaja da im nametne islam.

1632. – Rođen je holandski prirodnjak Antoni van Levenhuk, koji se, mada po struci knjižar, bavio mikrobiološkim istraživanjima i otkrio do tada nepoznati svet mikroorganizama. Bruseći optička sočiva, stvorio je prve jednostavne mikroskope, čemu je potom posvetio dosta vremena i konstruisao je oko 400 mikroskopa. Rezultate istraživanja krvnih sudova, strukture kostiju, mišića, eritrocita i spermatozoida objavljivao je u izdanjima Londonskog kraljevskog društva, čiji je bio član.

1648. – Vestfalskim mirom, koji su zaključili nemački car i vladari Francuske i Švedske, završen je Tridesetogodišnji rat. Francuska je dobila od Nemačke Alzas, Mec i Tul, Švedska gotovo celu Pomeraniju, a Nemačka je ostala podeljena na veliki broj država. Habzburzi su i dalje ostali nemački (rimski) carevi, ali s veoma ograničenim ovlašćenjima, van njihovih naslednih poseda – austrijskih. Priznata je nezavisnost Švajcarske i Holandije i proglašena ravnopravnost rimokatolika i protestanata.

1697. – Austrijski feldmaršal Eugen Savojski je na čelu svojih jedinica (ukupno oko 8.500 vojnika) dolinom reke Bosne dospeo do Sarajeva koji je potom, kao značajan turski centar, spalio.

1725. – Umro je italijanski kompozitor Pjetro Alesandro Gaspare Skarlati, osnivač operske „napuljske škole“. Komponovao je opere i duhovnu muziku.

1793. – U Francuskoj je Nacionalni konvent, pod kontrolom Jakobinaca, usvojio Novi Revolucionarni kalendar. Njegovom usvajanju najviše je doprineo Robespjer, na tragu borbe protiv hrišćanskih tradicija. Izradio ga je Šarl Žilber Rom, političar i agronom, iako se autorstvo neretko pripisuje Fabr de Englantenu, pesniku koji je izmislio nazive Meseci. Revolucionarni kalendar imao je 12 meseci, po 30 dana, a svi nazivi su ustrojeni po raznim prirodnim pojavama. Kovanice su izvedene iz latinskog, francuskog i grčkog jezika. Ukinuo ga je francuski car Napoleon, počevši od 1. januara 1806. Nakratko je ponovo korišćen tokom Pariske komune maja 1871.

1795. – Pruska, Austrija i Rusija su izvršile „treću podelu“ Poljske. Ona je tada prestala da postoji i obnovljena je kao suverena država tek 1918. godine.

1891. – Rođen je Rafael Leonidas Truhiljo Molina, koji je kao američki štićenik vladao Dominikanskom republikom od 1930. do 1961. U maju 1961. ubijen je iz zasede u blizini Siudad Truhilja.

1912. – Pobedom Prve srpske armije pod komandom regenta Aleksandra Karađorđevića nad turskom Vardarskom armijom Zeki paše, završena je dvodnevna Kumanovska bitka, ključna u Prvom balkanskom ratu. Turci su isprva imali više uspeha, jer zbog slabog izviđačkog i obaveštajnog rada srpska komanda nije imala tačan uvid u bojni raspored neprijatelja, a Prva armija je u trenutku kad su sukobi otpočeli bila dosta udaljena od Druge i Treće armije. Glavni udar podnela je Dunavska divizija prvog poziva pukovnika Miloša Božanovića, koja je imala i najteže gubitke, ali i odlučujuću ulogu. Posebno se istakao niži oficirski kadar srpske vojske, zahvaljujući čijoj su samoinicijativi naneseni snažni udari u turski raspored i elitna turska armija se u neredu i panici povukla ka Bitolju. Trijumf je silno uzdigao moral srpske vojske i naroda i bio podloga kasnijih pobeda u Prvom i Drugom balkanskom i u Prvom svetskom ratu.

1913. – Rođen je italijanski pevač Tito Gobi, operski bariton svetskog ugleda. Posebno je upamćen po ulozi u „Toski“ Đakoma Pučinija u kojoj mu je partner bila Marija Kalas.

1917. – Nemci i Austrijanci su kod italijanskog gradića Kaporeto (sada Kobarid) u Prvom svetskom ratu probili odbranu italijanske vojske i naneli joj težak poraz. Panično bekstvo Italijana pretvorilo se u totalno rasulo, do tada naizgled, čvrste armije. Za 16 dana napadači su napredovali 110 kilometara, zarobili 293.000 italijanskih vojnika, više od 300 topova i velike zalihe ratnog materijala.

1944. – Američki avioni su u Drugom svetskom ratu, tokom velike vazdušno-pomorske bitke u filipinskom zalivu Lejte, potopili japanski nosač aviona „Musaši“, jedan od najvećih ikad izgrađenih.

1945. – Stupila je na snagu Povelja Ujedinjenih nacija, koju je u junu 1945. u San Francisku potpisala 51 zemlja osnivač svetske organizacije, uključujući Jugoslaviju.

1945. – U Oslu je streljan vođa norveških nacista i predsednik marionetske vlade u Drugom svetskom ratu Vidkun Kvisling, osuđen zbog izdaje.

1948. – Umro je austrijski kompozitor Franc Lehar, najznačajniji predstavnik bečke operete u prvoj polovini 20. v. Dela: operete „Vesela udovica“, „Zemlja smeška“, „Grof od Luksemburga“.

1956. – Sovjetska vojska intervenisala je u Budimpešti, dan po izbijanju oružane pobune protiv politike vođe mađarskih komunista Maćaša Rakošija.

1957. – Umro je francuski modni kreator Kristijan Dior, jedan od glavnih „modnih diktatora“ u svetu posle Drugog svetskog rata.

1962. – SAD su otpočele blokadu Kube.

1964. – Britanska afrička kolonija Severna Rodezija stekla je nezavisnost pod nazivom Republika Zambija, s predsednikom Kenetom Kaundom. Posle akcija građanske neposlušnosti, koje je 1962. organizovala Kaundina Ujedinjena nacionalna partija nezavisnosti, britanska vlada je prinuđena da donese ustav Severne Rodezije i potom da joj posle 73 godine kolonijalne uprave prizna punu nezavisnost. Do tada ona je bila sastavni deo britanske kolonije Rodezija i Njasa (danas Zambija, Zimbabve i Malavi).

1974. – Umro je ruski violinista i dirigent David Fjodorovič Ojstrah, jedan od najvećih majstora violine u 20. veku. U rodnoj Odesi završio je konzervatorijum, a proslavio se 1935. nagradom na međunarodnom violinskom takmičenju u Varšavi i 1937. nagradom „Isaj“ u Briselu. Bio je profesor Moskovskog konzervatorijuma i s velikim uspehom je nastupao širom sveta.

1976. – Umro je srpski vizantolog ruskog porekla Georgije Ostrogorski, profesor Filozofskog fakulteta, član Srpske akademije nauka i direktor njenog Vizantološkog instituta. Uživao je ogroman ugled u svetu i smatra se jednim od najvećih vizantologa uopšte. Najviše je izučavao ekonomsku i socijalnu istoriju Vizantije i vizantijsko-srpske odnose. Uređivao je zbirku „Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije“ i „Zbornik radova Vizantološkog instituta“. Napisao je više od 170 radova. Dela: „Istorija Vizantije“, „Serska oblast posle Dušanove smrti“, „Seoska poreska opština u Vizantijskom carstvu X veka“, „Studije iz istorije borbe oko ikona u Vizantiji“, „Avtokrator i samodržac“, „Vizantijske katastarske knjige“, „Pronija“, „Problemi iz istorije vizantijskog seljaštva“, „O istoriji imuniteta u Vizantiji“, „O vizantijskoj aristokratiji“.

1990. – U Tirani je počeo sastanak ministara inostranih poslova balkanskih zemalja na kojem je razmatrano unapređenje saradnje Albanije, Bugarske, Grčke, Jugoslavije, Rumunije i Turske. Stvorena je povoljnija atmosfera za razvoj odnosa i rešavanje sporova i problema na Jugoistoku Evrope, ali nikakav konkretan dogovor nije postignut.

1991. – U Sarajevu je prva Skupština srpskog naroda u Bosni i Hercegovini naglasila potrebu srpskog naroda, da odlučuje o svojoj sudbini kao i njegovo pravo na samoopredeljenje. Što je bila posledica preglasavanja Srba od strane muslimana i Hrvata u skupštini BiH, protivno ustavu te republike. Skupština je imenovala komisiju za plebiscit održan dvadesetak dana kasnije, a za prvog predsednika Skupštine izabran je Momčilo Krajišnik.

1997. – Vojna hunta Sijera Leonea pristala je, pod međunarodnim pritiskom, da legalno izabrani predsednik te afričke zemlje Ahmad Tedžanu Kabah, preuzme vlast.

2001. – U američkom napadu na avganistansku prestonicu Kabul ubijena su 22 pripadnika terorističke organizacije pakistanskih islamista „Harakat-ul-mudžahedin“, militantne grupacije koja nastoji da okonča vladavinu Nju Delhija u severnoj indijskoj provinciji Kašmir.

2005. – Umrla je Roza Parks, prva crnkinja koja se 1955. godine usudila da prekrši tadašnje rasne zakone na jugu SAD, u saveznoj državi Alabama, odbivši da ustupi belcu mesto u autobusu. To je dovelo do rađanja pokreta za prava crnih Amerikanaca.

Izvor: RTV/Tanjug

Autor: Redakcija
Datum: 23, 10, 2012.