Šajkaška kroz objektiv Nenada Glišića
Deceniju posle ukidanja Šajkaškog bataljona – razvojačenja – nastaje ovo selo, na manje od 15 kilometara do centra Novog Sada.
Pre 129 godina, 1884, u koviljskom ataru onovremene ugarske vlasti naselile su prve mađarske i nemačke porodice. Kolonizaciju je pokrenuo izvesni Janoš Hankonji 1883. na erarijalnom (državnom) zemljištu kaćkog i koviljskog atara. Prostor koji je trebalo naseliti bio je pod gustom hrastovom šumom od koje vlast nije imala mnogo koristi, pa je odlučila da je proda.
Lovci na izlasku iz Budisavske šume – ovaj potes i danas nosi to ime, a sem nešto živica uz put, drugog drveta nema.
Hankonji je u ime naseljeničkog udruženja od ugarskog predsednika vlade Kalmana Tise zatražio da pomogne kolonizaciju Mađara i Nemaca. Tisa je u skladu sa onovremenom politikom mađarizacije šajkaških krajeva iz državne kase odobrio 120.000 forinti i 60.000 koje su sakupili kolonisti, mahom bezemljaši iz bačke županije, dobili su i besplatno građu za podizanje kuća. Šuma je 1884. iskrčena uz pomoć stručnjaka iz Kranjske i selo je 1885. već bilo izgrađeno. Do 1887. naselje je administrativno pripadalo Gornjem Kovilju, a onda je postalo posebna opština. U znak zahvalnosti prema ugarskom dobročinitelju, predsedniku vlade, žitelji su nadenuli novo ime, koje je bilo i zvanično, Tisakalmanfalva (Tiszakalmanfalva). Nemci su ga zvali Waldneudorf (Šumsko novo selo). Godina 1884. je zvanična godina osnivanja sela koje se prvobitno zvalo po šumi Budisava. Posle Prvog svetskog rata vraćeno je ovo prvobitno ime – Budisava.
Južno od sela granica lesne terase i negdašnjeg rečnog dna, nekadašnjeg rita je lako uočljiva.
Kao i sva šajkaška sela i Budisava leži na lesnoj terasi koja je za 5 do 7 metara viša od dela seoskog atara u aluvijalnoj ravni Dunava. Nadmorska visina ovog ritskog zemljišta kreće se od 74 do 75 metara.
Prilaz Budisavi iz pravca Titela.
Selo se nalazi na regionalnom putu Nosi Sad – Titel. Budisava je počela znatnije da se širi 1960-ih i 1980-ih godina kada postaje zanimljivo za naseljavanje kao prigradsko naselje, već naraslog Novog Sada, a naročito u „procesu sekundarne urbanizacije“. Selo je privlačno za naseljavanje zbog jeftinije gradnje. Zaposleni u Novom Sadu žive na selu. Demografske promene dešavale su se, nekad manje, nekad više, od samog nastanka sela. Prema prvom popisu 1890. u selu su živela 2.202 stanovnika. Taj broj je, uglavnom, stagnirao. Znatnija grupa doseljenika došla je u selo 1894. godine. Za vreme Drugog svetskog rata broj žitelja spustio se ispod 2000. Nemci su se pre oslobođenja 1944. vratili u matične zemlje, Austriju i Nemačku. U kolonizaciji 1946. doselio se veći broj Srba, tako da je 1948. u Budisavi živelo 2000 ljudi. U popisu 2002. zabeleženo je 3.825 stanovnika – najviše Srba (59,08%) i Mađara (31,47%). Za potrebe vernika rimokatoličke veroispovesti u centru sela podignuta je crkva. Danas svoj hram imaju i pravoslavni vernici.
Rimokatolička crkva je izgrađena 1912. Spomenik palim učesnicima NOB je podignut 1971.
Pravoslavna crkva Svih Svetih dovršena je oko 2000-te.
Između dva svetska rata Budisava je imala jednu ciglanu, mlin i 66 zanatlija, ostalo stanovništvo se, uglavnom, bavilo poljoprivredom. Šajkaški Nemci su se početkom 1920-ih godina prvo politički i kulturno stabilizovali i posle toga su u Budisavi 15. aprila 1928. osnovali svoju kreditnu zadrugu Seljačka ispomoć (Bauernhilfe), a zadrugu za gajenje i iskorišćavanje svinja osnovali su 19. novembra 1927. godine.
Imala je Budisava u vreme socijalizma poljoprivredno dobro u sastavu Agrokombinata Novi Sad. Danas postoji jedinica Zemljoradničke zadruge iz Kovilja. Međutim, sve je manje poljoprivrednika, a raste broj krupnih ratara sa velikim kompleksima zemlje.
Za vek i četvrt postojanja nije se ni moglo više, a ekonomska sudbina stanovništava vezana je za obližnji Novi Sad. (Tekst Dragana Kolaka)
Novoizgrađena zgrada predškolske ustanove.
Sportska dvorana u sklopu OŠ Ivo Andrić delimično je izgrađena samodoprinosom.
Vatrogasni dom DVD Budisava – u nekadašnjem mlinu.
Odnošenje smeća je veliki pomak u očuvanju okoline, ali divlje deponije na krajevima sela su i dalje ruglo, opasnost su i sramota.
Od 2001. u Budisavi postoji Sportsko ribolovačko i ekološko udruženje „Lokavanj beli“. Članovi ribolovci i lovci su ličnim radom, prilozima i uz nešto donacija u novcu ili materijalu adaptirali „Bikaru“ pored pijace. U tom postoru se održava deo društvenog života sela.
Ribolovački podmladak. Prijem diploma po uspešno položenom ribolovačkom ispitu.
Uz diplome, Ribolovački savez Vojvodine je podelio i pribor koji je isproban na jednom od ribnjaka napravljenih na nekadašnjem opštinskom pašnjaku.
Nije potreban neki veliki razlog da se nešto skuva i u društvu pojede.
Žiri ocenjuje riblje čorbe na jednom od druženja.
Iako je neko morao biti proglašen za pobednika, sve su čorbe bile u slast potrošene.
Lovstvo je znatno starije. Lovci iz Budisave su članovi lovačkog društva „Fazan – Kovilj“. Neke aktivnosti, po logici stvari i lovnog terena, izvode u grupi lovaca iz Budisave.
Postavljanje mostića preko mnogih kanala je značajno za prohodnost kroz lovište u vreme lova.
Pred polazak u lov sa gostima.
U ekonomskim migracijama pre 30 – 40 godina u Budisavu se doselio značajan broj njenih stavnovnika iz Bosne. Oni, naravno održavaju veze sa starim krajem, a pre 7 – 8 godina to je pretvoreno i u bratimljenje lovaca i ribolovaca. Razmene gostiju u lovovima i ribolovima su postale stalne.
U lovu u gostima oko Prnjavora u Republici Srpskoj.
U 2009. i lovci su krenuli u adaptaciju jedne od zgrada „Bikare“ za druženje.
U selu deluju kulturno – umetnička duštva „Petefi“ i „Mladost“.
KUD „Mladost“.
Jedna od izložbi u organizaciji Udruženje žena „Arvačka“ pri KUD-u „Petefi Šandor“.
Do pre dve – tri godine i Budisava se upinjala da ima svoju …ijadu. Bio je to Budisavski svinjokolj, no nije opstao.
Sa manifestacije „Budisavski svinjokolj“ 2005.
U selu postoji fudbalski i rukometni klub. No, Budisava je preblizu Novom Sadu. Mladi se tamo školuju, rade i zabavljaju. Stoga se oni ni ne osećaju previše u društvenom životu sela.
U selu su i ambulanta, apoteka, dvadesetak prehrambenih i još nekoliko drugih manjih prodavnica, i nekoliko manjih privrednih objekata. Sve to čini Budisavu mirnim i tihim mestom za život za one koji ne traže nešto više u ovom selu.
Grlić – salaš, ugostiteljski objekt na raskrsnici prema Kovilju.
Autor: Nenad Glišić
Datum: 01, 01, 2013.