Danas se pod Šajkaškom podrazumeva deo Bačke od ušća Tise uz Dunav do Kaća, i uz Tisu do Čuruga, a „unutra“ do Nadalja i Gospođinaca.
         Treba uzeti u obzir, da kad je Šajkaška formirana, Dunav i Tisa nisu bili u sadašnjim koritima i da su neka od mesta, sada podalje od vode, bila na rekama ili njihovim rukavcima.

 

Polušajka iz 1768.

        „Šajkaška je dobila ime po Šajkašima. Šajkaši su bili specifičan rod austrijske vojske, koji se kretao u uskim, dugačkim brodovima, poznatim kao šajke. Ove vojne jedinice su operisale na Dunavu, Tisi, Savi i Morišu.

Dupla šajka iz 1769.

Oficir (levo) i redov Šajkaškog bataljona

Skenirano iz Enciklopedije Novog Sada

        Da li su baš svi Šajkaši bili kršni i naočiti kao na slici, ko to zasigurno zna!
         No, kada se danas o vojvođanima govori i kad se njihov karakter oslikava, to je stereotip da su u prvom redu neborbeni, nevojnički, nejunački živalj, pomirljivi, blage naravi i šeretskog duha. Odakle ovakav stereotip – pojma nemam. Možda zato što ovde nije bilo hajdukovanja i gusala već uniformi, pravog vojničkog egzercira i gajdi.
         A istorijske činjenice su potpuno suprotne. Srbi vojnici u ovim krajevima posle propasti srednjevekovne srpske države, bez obzira da li su bili u carskim austrijskim ili kraljevskim ugarskim formacijama koje su čuvale Evropu od daljeg prodora Osmanlijske imperije, bili su vojnici najvišeg stepena respekta.
         Kakvi su Šajkaši bili vojnici i pojave posredno govori i ovo:
         Maksim Zorić. Dobar glas o Mošorinu proneo je širom Evrope, Maksim Zorić, kapetan-lajtnant ruske carske vojske i jedini „telohranitelj“ ruske carice Katarine Velike. Priča kaže da je samo on ostao živ i posle prestanka službovanja u privatnim odajama slavne imperatorke. Jednako tako se priča i da je upravo Maksim Zorić čuveni Orlić o kojem su i filmovi snimani.
         Zaradivši popriličan imetak, kapetan Zorić bogato se odužio rodnom kraju: mošorinskoj crkvi poklonio je barokni putir „u spomen roditelja svojih“, bio je priložnik i darodavac manastira Kovilj, a Zorićeva familija sagradila je i crkvu u Žablju.’’ (Sa sajta MZ Mošorin)
         Ovo gore o raspusnoj ruskoj carici potseti me na mog prvog gimnazijskog profesora istorije – legendarnog Bagaža, Milorada Dragojlova, studenta Sorbone, zaljubljenika u francusku kulturu, „jednog iz plejade znamenitih profesora’’ (Enciklopedija NS). On profesor, a ja đak II Muške gimnazije u N. Sadu 1958-59. (u doba mog đakovanja prerasla u gimnaziju J. J. Zmaj). Odgovaranje iz pitanja o carici Mariji Tereziji nije prihvatao ako odgovor doslovce ne sadrži: Marija Terezija je bila kurva.
         Ovo dovodim u vezu sa Šajkašima idući putem predanja o očaranosti austrijske carice svojim ovdašnjim vojnicima. (I da je često Srbe u ličnu gardu uzimala – a tu se javlja već drugi stereotip o nama kao muškarčinama.) Po jednom od tih predanja i naziv Lala vezan je za susret carice sa njima.
          „Šajkaši, isto nasadisti (nem. Tschaikisten), bili su deo dunavskih pomorskih snaga. Prvo se javljaju u sastavu rečne flotile Ugarske, kasnije pak Carske Austrije. Kao vojnici imali su poseban status.
         Šajkaši dobijaju na značaju u vremenu kada Turci počinju da upadaju sa balkanskog na panonsko područje. To je navelo ugarskog kralja Matiju Korvina da preduzme korake u pravcu reorganizacije šajkaške flotile. Njen sastav pojačalo je srpsko stanovništvo posle pada srpske despotovine. Uvažavajući njihov način života u staroj postojbini, Matija Korvin organizuje Šajkaše po načelu porodične zadruge ili družine. Zadruzi su pripadale one porodice čiji su članovi služili po rekama pod zastavom šajkaškog kapetana „sa mačem ili veslom“. Ugarski kralj je dozvoljavao Šajkašima da sa porodicama žive u logorima, tako da su ih u ratovima pratili žene i deca. Po prestanku ratovanja, živeli su na svojim imanjima u krugu porodice. U miru, Šajkaši su bili gospodari u svojim naseljima, autonomno upravljajući poslovima, uživajući određene plemićke povlastice. Govoreći o Šajkašima, istoričar Gavrilo Vitković je naglasio: „Junaštvom i durašnošću nadmašili su i same Špartance.“ Matiji Korvinu je dobro došla pomoć ratobornih Srba, „koji su se odlikovali građenjem ubojnih lađa i veštinom vojevanja na vodi“.

Grb Šajkaškog bataljona.

 

        Na vrhu je golub sa maslinovom grančicom u kljunu. Da li simbolizuje mir (u donjem delu nazirem tekst sa rečima pax) ili možda biblijskog goluba koji je Noji doneo vest o kopnu… Grb je iz Petrovaradina pošto je u njemu bila glavna komanda austrijskih snaga na ovom području.
         U bici kod Petrovaradina 1526, uoči Mohačke bitke, Šajkaši su pod komandom despota Radiča Božića uspešno pobedili osmansku flotilu. Sa druge strane, jedan razlog za tursko osvajanje Beograda 1521. vidi se u odbijanju Šajkaša pod komandom Petra Ovčarevića da se bore, nakon što im godinama nije bila isplaćena plata. Posle osvajanja Ugarske od strane Turaka, Austrija, koja je nasledila deo Ugarske, naselila je veliki broj Šajkaša u Gornju zemlju u današnjoj Slovačkoj i sa njima pokrenula svoju dunavsku flotilu.
        Šajkaši su bili u čvrstom sastavu austrijske rečne flote na Dunavu sve do 19. veka, a po njima osnovana je i provincija Šajkaška u današnjoj Bačkoj. Po jednom predanju, Šajkača potiče od Šajkaša, to da je prvo bila njihova kapa. Glavni brodovi Šajkaša bile su Šajke, veslački brodovi ili lađe slične malim galijama, sa jednim jarbolom ili bez jarbola, i obično sa jednim topom naoružane.’’ (Vikipedija)

 

Skenirano iz Enciklopedije Novog Sada