Šajkaška kroz objektiv Nenada Glišića

„Kovilj je selo viševekovne istorije i bogate tradicije. Na osnovu materijalnih dokaza, lako se može utvrditi da je na mestu današnjeg Kovilja, naselje postojalo još pet i po hiljada godina pre nove ere. Postojalo je i kasnije, u vreme Rimljana i Avara, postojalo je i u Srednjem veku, a pisani tragovi o njegovom postojanju se mogu pratiti tek od XІІІ veka. Osim Kovilja u istom ataru je postojalo još nekoliko sela i zaselaka, a katastarske knjige beleže Adu, Borđoš, Venjerac, Graiselo, Gudure, Zelenku, Slatine, Crvenku i Prnjavor. Sva ta sela su nestala negde, u vetrovima istorije ili su se utopila u današnji Kovilj, a danas traju jedino kao nazivi pojedinih delova koviljskog atara.“ (Jovanović, 2003).

Donjokoviljska crkva je u prvom planu.

U XVІІІ veku naselje je poznato pod nazivom „Kabul“, a današnji naziv Kovilj je dobio po mnogobrojnoj cvetnoj mirisnoj travi kovilju (Stipa pennata), koja je rasla u okolini manastira (Đorđević,1891).

U Gornjem Kovilju.

U Donjem Kovilju.

Kovilj su nekada činila dva sela: Donji i Gornji Kovilj. Oni su nastajali i postepeno rasli i to najpre Donji Kovilj (Šanac) uz čuveni manastir, a kasnije i Gornji Kovilj. Donji Kovilj kao stara naseobina, postojao je još pre doseljenja Srba pod Arsenijem ІІІ, 1650. godine. Tada se malobrojno stanovništvo uglavnom bavilo lovom, ribolovom i sečom drva u ritu.

Odlazak da se obiđe stoka u ritu, sa dva kera u čamcu.

U Gornjem Kovilju: kuća je gorela za vreme mađarske Bune 1848-49. ali je popravljena. Domaćini su izgradili novu kuću, ali čuvaju i ovu.

Uz to bili su i dobri vojnici koji su čuvali stražu „na koviljskom šancu“, koji je pripadao podunavskoj vojnoj granici (Đorđević, 1891). Stanovnici Donjeg Kovilja i danas se ponose svojim poreklom i neretko da bi se razlikovali od stanovnika iz Gornjeg dela zajedničkog naselja, nazivaju sebe Šančanima, a ne Koviljčanima.
Gornji Kovilj je nastao 1746. godine. Tada se doselio veliki broj graničara, Srba iz Subotice. Stanovništvo se bavilo zanatstvom, poljoprivredom i trgovinom.
Koviljčani su pripadali i šajkaškom bataljonu od 1763. godine, pa do njegovog ukidanja 1873. godine. Šajkaši su bili posade malih, lakih i brzih drvenih čamaca kojima su se služili u borbama protiv Turaka, sprečavajući ih da pređu Dunav, Tisu i Savu (Kolarov, Viđikant, 1997). Tih godina, tačnije 1869. godine, izvršen je popis po kojem je u selu živelo 3.359 stanovnika.

O vodi na kojoj je Kovilj svedoči veliki broj roda u selu.

U srednjoj kući rodio se pesnik Laza Kostić

Da bi se isušili podunavski i potiski ritovi 1870. godine je počela izgradnja nasipa i krčenje šuma radi stvaranja oranica. Samim tim se menja zanimanje stanovništva koje sve više počinje baviti poljoprivredom.

Kao i iz cele Šajkaške i iz Kovilja su nadaleko cenjene lubenice.

Oko 1900. godine Kovilj je bio veoma razvijen, posedavao je ciglanu i parni mlin za snabdevanje strujom, a pred sam početak Prvog svetskog rata brojao je preko 5200 stanovnika.

Za specijalne goste cipovke sam naručivao u pekari Đorđa Šovljanskog.

Pri izbijanju Prvog svetskog rata, mobilisani šajkaši su bili podeljeni po svim austrijskim frontovima. Međutim, ni šajkaši, kao ni ostali Srbi u austrijskoj vojsci, nisu hteli da se bore za opstanak Habsburške monarhije, tako da su se masovno predavali protivnicima ili bežali sa fronta i krili se u pozadini (Kolarov, Viđikant,1997). Brojčano stanovništvo se u selu konstantno povećavalo iz godine u godinu. U posleratnom periodu stanovništvo se povećalo na 5.400 žitelja.

Spomenik poginulim dobrovoljcima – Soluncima podignut je između dva rata.

Radnički revolucionarni pokret imao je duboke korene na ovim prostorima. Učesnici – povratnici Oktobarske revolucije, nadahnuti idejama odmah su prionuli da ih propagiraju i sprovode u svom kraju. Ubrzo se osnivaju partijske ćelije, koje su pojačale uticaj na postojeće političke i društvene organizacije. Uporedo sa tim stvaraju se zanatske organizacije, zemljoradničke zadruge, a čitaonice, sokolska i sportska društva postaju stecišta pripadnika avangarde (Kolarov, Viđikant,1997). U tom periodu u Kovilju je živelo 5.752 stanovnika (Georgijević, 1991).

Na spomen-ploči piše:
„U ovoj kući izrasla su dva nezaboravna svetla imena borbene istorije Kovilja: student Ilija Nešin i prva organizacija SKOJ-a formirana 1940.“

Na Arkanju, pored čarde „Na kraju sveta“ je obeleženo mesto sa koga su se borci prebacivali u Srem.

Period Drugog svetskog rata na ovim prostorima zapamćen je, kako po zlu i patnji, tako i po hrabrosti njegovih žitelja. Već pri rasplamsavanju rata, u Kovilju su osnovane organizacije SKOJ-a i KPJ-u, koje su se aktivno uključile u borbu protiv okupatora. Kao posledica ratnih zbivanja stanovništvo u selu se smanjilo na 5.368, što se i vidi na popisu iz 1948. godine.

Dana 15. oktobra 1944. godine selo je dočekalo slobodu i tada su se Donji i Gornji Kovilj spojili u jedno selo. Od 1953. godine populacija sela se povećava sve do 1971. godine, zatim se smanjuje do 1981. godine, zbog sve većih odlazaka mladih u grad po završetku školovanja (Georgijević, 1991; Kolarov, Viđikant, 1997).
U periodu od 1981. do 1991. godine Kovilj se nalazi u fazi vitalne stagnacije, ali ne i depopulacije. Natalitet je bio u sporom opadanju, a mortalitet u porastu usled procesa starenja poljoprivrednog stanovništva. Godine 1991. u Kovilju je živelo 5.239 stanovnika, a do 1996. godine taj broj se uvećao na 5.476 zbog dolaska izbeglica sa ratom zahvaćenih područja Bosne i Hercegovine i Hrvatske. Po popisu iz 2002. godine broj stanovnika je bio 5.599. Projekcija broja stanovnika predviđa blagi porast do 2021. godine (Vlatković, 1998.). (Tekst sa sajta Kovilj)

Rakijadu „Parastos dudu“ nose entuzijasti, a posećuju pre svega poznavaoci ovog sve ređeg žestokog pića.

Pre neku godinu lovci su izgradili na Šlajzu strelište za glinene golubove.

Doručak pred tradicionalni novembarski lov za goste Lovačkog društva.

Ribolov je bio jedno od tradicionalnih zanimanja, a sada su tu veštinu preuzeli oni koji to rade pre svega iz uživanja.

Mesto isto – godišnja doba razičita.

Ne da se izmeriti da li je Akranj omiljeniji kao ribolovna voda ili …

… mesto na kojoj je čuvena čarda.

Rit, koji su Koviljčani „ko svoj džep znali“, sada je zaštićeno prirodno dobro.

Manastir čije se osnivanje pripisuje svetom Savi, je bez konkurencije najveća znamenitost Kovilja.

Motiv koji se na slikama najšeće viđa kad je reč o Kovilju. No, mnogi ne znaju da kapela ne pripada manastiru, već da je to Vodica – religijsko kultno mesto sa isceljujućom vodom, čijeg bunara više nema.

O ovome, i o drugom ponečem, biće reči u bar još jednom nastavku.

Autor: Nenad Glišić
Datum: 01, 01, 2013.