Kada su 27. marta 1941. u našoj zemlji izbile patriotske antifašističke demonstracije omladinci Vilova su predvođeni Urošem Ćurčićem, učenikom Trgovačke akademije u Novom Sadu, rođenom u Vilovu, posle protestnog okupljanja u svom selu, krenuli u koloni za Šajkaš, da bi se pridružili svojim drugovima.

        Mesna policija i žandarmerija sprečila je realizaciju ovog poduhvata, tako da umalo nije došlo do međusobnog obračuna.
        Zaslepljen mržnjom zbog raskidanja vojnog pakta, Hitler je odlučio da se Jugoslaviji nanese zastrašujući udarac i da je uništi kao državu.
        Bez objave rata, 6. aprila ujutro, nemački avioni su bombardovali Beograd.

        Istog dana oko 14 časova nad Gardinovcima i Vilovom vođena je borba u vazduhu. U borbi su učestvovala dva aviona, jedan jugoslovenski iz I vazduhoplovne baze u Zemunu i jedan nemački. Meštani ova dva sela su posmatrali borbu koja je trajala oko deset minuta. Posmatrali su i pad aviona u blizini železničke stanice Vilovo – Gardinovci. Jugoslovenski avion pretvorio se u buktinju još u vazduhu. Iz njega je iskočio pilot, ali je plamen zahvatio i padobran i pilot je snažno padao prema zemlji. Telo avijatičara Gorjup Vlade, pilota – lovca, narednika, seljani Gardinovaca sahranili su na pravoslavnom groblju. Njegovo ime doznali su iz letačke legitimacije, a kasnije su od rodbine saznali da je bio iz Zagreba.

        Telo ovog hrabrog branioca jugoslovenskog neba i danas je na seoskom groblju sa skromnim, ali trajnim nadgrobnim spomenikom.
        Iako je decembra 1940. sklopljen ugovor o „večnom prijateljstvu“ između Jugoslavije i Mađarske, samo četiri meseca kasnije i mađarska vojska je učestvovala u napadu na Jugoslaviju.
        Na vest da je 10. aprila 1941. u Zagrebu proglašena Nezavisna država Hrvatska, mađarska vlada je smatrala da Jugoslavija kao država više ne postoji i da pomenuti Ugovor više ne važi. Mikloš Horti je naredio mađarskoj vojsci da počne ratne operacije radi oslobođenja „južnih krajeva“ koji su do 1918. pripadali Ugarskoj.
        Tako je 12. aprila Hortijeva vojska upala u Bačku. U samo Vilovo mađarska vojska dolazi 13. aprila 1941.god. iz pravca Šajkaša. U selu se se zateklo i nekoliko vojnika bivše jugoslovenske vojske, koje su zarobili i sproveli u logor u Novi Sad.
        Odmah se pojavila i seoska policija, sastavljena pretežno od meštana, a komandir je postao Loc Petar iz Vilova. Predsednik okupatorske opštinske uprave postaje Ferenc Bakoš, a značajnu ulogu u upravi imao je Loc Andraš.
        O tom vremenu sačuvano je svedočenje učiteljice iz Vilova, Vukosave Marković:
         „Naš sluga je bio Ferenc Bakoš. Živeo je kao u svojoj kući. Njemu i njegovoj porodici ugađali smo kao da su nam bili najrođeniji. Ali šta je to vredelo kada je odmah okrenuo ćurak čim su Mađari ušli u selo. Iz naše kuće istrčao je Ferenc, njegova žena Rozika i kćer Rozalija. Pokazali su rukom oficiru na nas, tvrdeći kako smo njega, kao biroša, mučili i kako mrzimo mađarsku državu i Mađare. Tražili su i huškali fašiste da nas pobiju.
        Ali na našu sreću, oficir je ove optužbe primio ravnodušno. Onda je Ferenc pritrčao grupi vojnika i ispričao istu priču. Dva vojnika su došla u našu kuću i pokazala bombu. Kazali su da će je, čim padne mrak, ubaciti kroz prozor u našu sobu.
        Našeg slugu Ferenca su vojne vlasti postavile za predsednika Vilova.
        Odmah su odveli mog muža u centar sela sa još 20 najviđenijih ljudi, postavili vezane, uza zid i hteli da streljaju, ali je stigao viši oficir i naredio da se „pomiluju“ i trajno proteraju iz Bačke. Moj muž nije bio ni „četnik“ ni dobrovoljac i ovo nam se svetio bivši sluga koji je oko bacio na našu kuću i zemlju, gde je godinama služio…“*
        U celoj Bačkoj je uspostavljena vojna uprava pod komandom generala Bele Novakovića. Mađarska je Bačku smatrala teritorijom vraćenom „matičnoj zemlji“ pod svojim suverenitetom. U želji da se i u „oslobođenim krajevima“ brojčano poveća mađarsko stanovništvo, iseljavani su Srbi, Jevreji i Cigani koji su u Bačku doseljeni posle 31. oktobra 1918. Za kratko vreme iseljeno je preko Save i Dunava većina stanovništva iz 52 kolonistička naselja.
        Preostalo kolonističko stanovništvo zatvoreno je u logore. Iz Bukovine, Moldavije i Bosne doseljavano je siromašno mađarsko stanovništvo kojima je dodeljena zemlja, inventar i stočni fond proteranih kolonista.
        Iz Vilova su tokom aprila 1941. godine okupatori internirali 94 lica srpske narodnosti. Internirani su preko Gardinovaca, gde su sa ostalim Šajkašima utovareni u dereglije i upućeni niz Dunav u pravcu Beograda. U kuće ovih interniraca takođe su doseljene mađarske porodice iz okolnih sela, njihovu zemlju su oni koristili za vreme cele okupacije. Iz internacije je pokušao da se vrati Jova Dobrić, ali je ubijen na Tisi kod Titela.
        Okupatori su takođe dotadašnja imena mesta zamenili nazivima iz doba Austro – Ugarske, a kolonistička mesta nastala u međuratnom periodu dobila su nova mađarska imena. Vilovo se ponovo zvalo „Tunderes“.
        Promenjeni su nazivi ulica i trgova. Vojna uprava u Bačkoj bila je do polovine avgusta 1941.god. kada je zamenjena civilnom. Uspostavljena je bačko – bodroška županija sa sedištem u Somboru. Županija je podeljena na srezove, a ovi na opštine. Za nosioce vlasti uglavnom su postavljeni Mađari, ili lica koja su uživala poverenje mađarskih vlasti.
        13. decembra 1941. godine srpska pravoslavna crkvena opština u Subotici apeluje na vilovačku crkvenu opštinu da dostavi spisak Srba iz Vilova koji su voljni da prime u svoja domaćinstva na stalan boravak i rad internirce iz logora u Subotici i drugih logora u Mađarskoj, pošto su vojne vlasti donele odluku da se ova lica ne mogu vratiti u mesto boravka pre zatvaranja u logor.
        Srpska pravoslavna crkvena opština u Vilovu, prema izjašnjenjima Vilovčana, 1. jula 1942. godine odlučila je da primi i smesti u srpskim porodicama 41 dete i tri odojčeta sa majkama iz logora u Mađarskoj.
        Narednoj akciji za dobrovoljne priloge u odeći, gvozdenim krevetima, madracima, slamaricama, posteljini i ćebadima za bolnicu tuberkulozne dece iz logora Šarvara, koja su doneta na lečenje u Novi Sad odazvalo se 60 porodica u Vilovu.
        26. jula 1942. godine srpska pravoslavna crkvena opština je od komande logora u Šarvaru obaveštena da su za Vilovo upućena deca iz ovog logora. Stiglo je 42 dece i to 14 muških i 28 ženskih. U zapisniku crkvenog odbora se navodi da su Vilovčani – Srbi na stanici decu razgrabili, pa su ih uzimali i oni koji se prethodno nisu prijavili.
        Ovi podaci i danas mogu poslužiti na čast i ponos Vilovčanima.
        Krajem 1941. god. mađarski šovinizam, podržavan od državnog aparata, dobijao je megalomanske razmere i postajao sve bezobzirniji prema ostalim narodima.
        Posle povratka Žarka Zrenjanina sa savetovanja u Zagrebu u Vojvodini su počele pripreme za oružanu borbu. Takva situacija je bila i u Šajkaškoj. U očekivanju tog momenta jačale su organizacije NOP-a i antifašističko raspoloženje u narodu, a entuzijazam zamagljivao svest o opasnostima koje su pretile od snažnog i dobro organizovanog neprijatelja.
        Šajkaški partizanski odred se objedinio i formirao na jednom napuštenom salašu u žabaljskom ritu. U tom momentu brojao je oko 40 boraca.
        Komandant žandarmerije u Novom Sadu je prvih dana januara saznao da se odred nalazi u žabaljskom ritu. U rano jutro 4. januara 1942. godine uputio je tamo kaznene snage da ga napadnu. Iako je Odred praktično bio razbijen uz veliki broj žrtava sa obe strane, u Žabalj su 5. januara stigli veliki župan Bačke i komandant vojnih operacija. Oni su izjavili da će se ovog puta definitivno obračunati sa svim protivnicima „Velike Mađarske” koji žive u ovim krajevima. Istog dana izdata je stroga naredba da se teritorija žabaljskog i titelskog sreza pročisti i izvrši odmazda nad stanovništvom.
        Skoro u svim mestima Šajkaške sprovedeno je hapšenje i brutalno ubijanje Srba, Jevreja i Roma.
        Dana 12. januara 1942. godine opkoljeno je i blokirano Vilovo. Srbima je zabranjeno da napuštaju selo, a vojska, žandarmerija, detektivi i naoružani meštani su se brzo organizovali da napadnu lokalno stanovništvo.
        Glavni organizatori „racije“ bili su tadašnji predsednik opštine Ferenc Nemet i opštinski beležnik Imre Meneši. Uveče 12. januara počelo je hapšenje meštana. Do 15. januara uhapšena je četvrtina sela. Vojne i žandarmerijske patrole predvodili su meštani među kojima su se naročito isticali: Ferenc Bakoš, Peter Loc, Peter Vince, Ištvan Bakoš, Ileš Poša, Andraš Juhas, Imre Topar, Andraš Nađidei, Janoš Loc, Andraš Điriš, Andraš Večera i Ištvan Điriš.
        Meštane Vilova su fašisti grupisali po porodicama, ne štedeći bolesne, odojčad, staro ni mlado.
        Hapšenjem je u „raciji“ obuhvaćeno nekoliko stotina lica, neke su odredili za taoce, druge za likvidaciju.
        Uhapšeni su sprovedeni kolskim zapregama i kamionima u Šajkaš. Kolona se otegla jedan kilometar, praćena naoružanim žandarima i vojnicima.
        U Šajkašu su zatvoreni u opštinsku zgradu gde su strahovito tučeni i mučeni, odakle je jedan deo pušten, a drugi deo uhapšenih je iz Šajkaša odnet u Gardinovce i na Dunavu ubijen i bačen pod led.
        Od rukovodilaca i aktivista NOP – a ubijeni su u „raciji“ Aleksić Mladen, Ćurčić Uroš, rukovodilac antifašističke omladine, Borić Živan, Damjanov Kosta, Pavlov Jovan i Pavlov Lazar. Oni su i prvi uhapšeni.
        Žrtve zločina u Vilovu su: Aleksić Mladen, zemljoradnik; Aleksić Todor, zemljoradnik; Babić Stevan, činovnik; Bajšić Miloš, zemljoradnik, Bajšić Neca, zemljoradnik; Berar Nada, dete 11godina; Borić Živan, zemljoradnik; Brcanov Dragomir, zemljoradnik; Brcanov Milutin, zemljoradnik; Brcanov Stevan, zemljoradnik; Vlaović Branko, zemljoradnik; Vlaović Đoka, zemljoradnik; Vlaović Ignjat stariji, zemljoradnik; Lavirac Kosta, sudija Sreskog suda u Titelu za vreme Kraljevine Jugoslavije, inače žitelj sela Vilova; Medakov Nata, domaćica; Medakov R. Stevan, opštinski redar; Medakov Anđelka, domaćica; Milinkov Emil, zemljoradnik; Milinkov Živan, zemljoradnik; Milutinov Đorđe, zemljoradnik; Milutinov Mika, zemljoradnik; Milutinov Stevan, zemljoradnik, Mirković Milan, zemljoradnik; Momirov Đoka, zemljoradnik; Pavlov Jova, zemljoradnik; Vlaović Ignjat, zemljoradnik; Vlaović Mirko, zemljoradnik; Vlaović Rada, zemljoradnik; Vlaović Stevan, zemljoradnik; Vlaović Tima, zemljoradnik; Vlaović Toša, zemljoradnik; Galić Boško, zemljoradnik; Gardinovački Živan, zemljoradnik; Gardinovački Rada, zemljoradnik; Damjanov Anka, domaćica; Damjanov Kosta, zemljoradnik; Damjanov Milan, zemljoradnik, Damjanov Milica, domaćica; Dovijar Đoka, zemljoradnik; Dobrić Svetozar, berberin; Dobrić Cveta, zemljoradnik; Đerman Stevan, zemljoradnik; Đukić Miloš, opštinski beležnik; Krga Petar, zemljoradnik; Pavlov Lazar, zemljoradnik; Rošulj Kaica, dete 15 godina; Rošulj Lazar, zemljoradnik; Stojanov Stevan, zemljoradnik; Simonov Vojin, zemljoradnik; Simonov Slavko, zemljoradnik; Subotić Voja, gostioničar; Temerinac Zorka, domaćica, Temerinac Mladen, dete 15 godina; Temerinac Stevan, zemljoradnik; Teodinov Stevan, zemljoradnik; Ćirić Stevan, zemljoradnik; Ćurčić Žarko, zemljoradnik; Ćurčić Lazar, zemljoradnik, Ćurčić S. Lazar, krojač: Ćurčić Ljubinka, domaćica, Ćurčić Uroš, učenik srednje škole; Šikoparija Bogdan, zemljoradnik i Šikoparija Milan, zemljoradnik.
        Marta meseca 1943. godine mobilisani su seljaci srpske nacionalnosti iz Vilova za radne jedinice „munkaši“ i odneti na rad u Mađarsku u Peštu, zatim u Feršegal i Filek. Posle bombardovanja Fileka 1944. godine, beže u pravcu Bačke i većina uspeva da se probije do zavičaja oko 5. septembra 1944.godine.
        6. maja 1944. godine poginuo je u Sremu borac Partizanskog odreda, Tima Berar iz Vilova. U NOP-u i NOV-u aktivno je sudelovao od aprila 1943. godine. Vilovo mu se zahvalilo tako što jedna ulica u selu nosi njegovo ime.
        Avgusta meseca 1944. godine na Titelskoj visoravni formirana je treća baza Šajkaškog partizanskog odreda i to na salašu Rade Bojanića – „Bojanićeva baza”.
        Iz baze Bojanića druga četa Šajkaškog partizanskog odreda odlazila je u akcije, na graničare u Mošorin, na stražare na železničkoj stanici Vilovo i poštu u Vilovu.
        U obe ove akcije učestvovao je Kosta Zelenski, sin mesnog sveštenika iz Vilova.
        Oktobra meseca i preko sela Vilovo prolaze kolone nemačke vojske koja se povlači ispred naleta Crvene Armije iz Rumunije. Sa vojnim kolonama su i kolone civila iz Rumunije i Banata. To su bile Švabe iz Rumunije i Banata koji beže iz svojih zavičaja zbog saradnje i aktivnog učešća na strani fašizma.
        I u Vilovu primetne su bile pripreme za napuštanje sela od strane onih meštana mađarske narodnosti koji su za sobom ostavili nedela i zločine. Mesni narodno-oslobodilački odbor Vilova, nekoliko dana pre oslobođenja sela donosi odluku da se pohapse svi meštani koji su za vreme okupacije učestvovali u zločinima. Hapšenje je izvršeno. Saslušavani su predsednik okupatorske opštine, narednik mesne policije, opštinski blagajnik i drugi funkcioneri u mesnoj okupatorskoj vlasti. Na zahtev naroda, posebno žena i rođaka pogubljenih u „raciji” formiran je Mesni narodni sud za suđenje ratnim zločincima.
        Prema izveštaju MNOO od 21. maja 1945. godine u Vilovu je likvidirano 17 ratnih zločinaca od kojih je bio i jedan Srbin, Dobra Nikolić. Presudom Narodnog suda, kako stoji u izveštaju, streljani su 2. novembra 1944. godine sledeći Mađari: Antal Dujmović, Šandor Hever, Andraš Juhas, Peter Vince, Jožef Mate, Jožef Križan, a za Ištvana Bakoša i Đerđa Janka je naznačeno da su likvidirani 1945. godine, da je Ferenc Bakoš mlađi, streljan 10. februara 1945. godine, a Andrija Điriši 12. marta iste godine.
        Za Ferenca Bakoša starijeg, Ferenca Balaža, Ferenca Nemeta, Ileša Pošu, Ištvana Điriša i Mihalja Siča navedeno je da su umrli u zatvoru.**
        Dan oslobođenja 22. oktobra 1944.godine doneli su u Vilovo borci šajkaškog partizanskog odreda koji su došli iz Šajkaša. Posle njih je u Vilovo ušla XII Vojvođanska brigada, a potom i borci Crvene armije. Tih dana u Vilovu će boraviti u jednom danu oko 3000 crvenoarmejaca. Nova vlast uz pomoć naroda uspela je da ugosti sve pristigle oslobodioce.
        Na dan oslobođenja Vilova 1952. godine otkrivene su spomen ploče od belog mermera koje se nalaze na zgradi Doma kulture sa obe strane ulaza u zgradu na kojima je ispisan tekst i imena palih boraca (Berar Time, Simonov Rade i Leđenac Mike) i žrtava izginulih u periodu od 1941 – 1944. godine.
        Na spomen ploči se ne nalazi ime Đorđa Žarkova rođenog u Vilovu, koji je umro od iscrpljenosti i bolesti u koncentracionom logoru Mathauzen u Nemačkoj u aprilu 1945. godine, gde je transportovan iz Beograda zbog aktivnog rada u NOP-u.

*Ljubomir Tešić: Zločini okupatora u Vojvodini, Dnevnik 05. 05. 1991. god.

**dr Aleksandar Kasaš, Mađari u Vojvodini 1941-46

Autor: Dragoslav Ćurčić, dipl. pravnik
Datum: 18, 03, 2009.