Među veroispovestima zastupljenim u šajkaškom području daleko najbrojniji bili su i ostali vernici pravoslavne crkve. U pogledu nacionalne pripadnosti vernici ove religije su srpske narodnosti.
Pravoslavne crkvene opštine Bataljona osnovane su već pre osnivanja Bataljona i spadale su u duhovnu jurisdikciju pravoslavne Bačke eparhije (sa sedištem vladike u Novom Sadu), koja je deo pravoslavne Mitropolije u Sremskim Karlovcima. U Žablju se nalazilo sedište pravoslavnog protojereja za opštine Bataljona.
U području Bataljona je već pri njegovom formiranju svako selo imalo zdanje pravoslavne crkve, od kojih su, u prvo vreme samo u tri mesta bile podignute od tvrdog materijala.
Prva poznata crkva u Vilovu, koja je bila, kao i današnja posvećena sv. Stevanu Dečanskom kralju (sveti Mrata), stajala je tamo, gde je nekada bila gostionica Gavre Tucakova. Ne zna se kada je podignuta i osvećena, ali se po starim inventarima zna, da je 1777. godine već postojala. Bila je sazidana od čerpića, a pokrivena šindrom (daščicama).
Sadašnja crkva u Vilovu podignuta je između 1805. i 1806 godine. Temelj joj je osvećen u nedelju 04. avgusta (23. jula) 1805. godine* po dozvoli dvorskog ratnog saveta.
Duga je 24,7 m, široka 11,5 m,visoka 8,5 m i ima toranj od 18 m, a takođe je posvećena uspomeni Svetog kralja Stevana Dečanskog.*
Interesantni su podaci iz Prvog izveštaja eparhije Bačke, autora Sergija Šakrak – Ninića u izdanju Eparhijske uprave Bačke iz 1893. godine gde se između ostalog navodi da je Vilovo mala opština sa 1094 stanovnika i sa 191 domom. Stanovnici su većinom Srbi, a ima i 20 Mađara i 22 Nemca.
Rimokatolici potpadaju pod Titel, Luterani pod Kovilj Sentivan, Kalvini pod Tisa – Kalman – Falvu. Nazarena nema. Bogosluženje se vrši uredno i pravilno. Narod slabo pohađa crkvu, osim za velike praznike. Pričešćuju se prilično, osobito žene. Zapisnik o pričešćenju se ne vodi.
Vilovo ima jednu parohiju. Sveštenik je Đorđe Ivanić koji je za đakona rukopoložen 1865, a za presvitera sledeće godine. Bio je oženjen i nije imao dece, a pored srpskog govorio je mađarski i nemački jezik.
Sudeći po ovom izveštaju, kao i uvidu u matične koje su vođene u crkvi još od 1777 godine, ovaj sveštenik je ceo svoj dugi životni i radni vek proveo u Vilovu.
Crkvena opština je u to vreme organizovana pravilno. Imala je deset odbornika i trideset skupštinara, predsednik je bio Tima Babić, „zemljodelac“, a perovođa Bogoljub Jovanović.
Da je i crkva u Vilovu pretrpela izvesna oštećenja tokom vođenja velikih bitaka u njenoj neposrednoj okolini govori i podatak da je i crkvenoj opštini u Vilovu 1850. godine dodeljeno 50 forinti pomoći iz fonda za bržu obnovu crkava na području stradalom u građanskom ratu.
Pored toga crkve su darivane i na drugi način i to u vidu crkvenih odežda, molitvenika i crkvenih posuda. Novčane ispomoći za crkvene potrebe prispevale su i iz Rusije, gde su prikupljane na osnovu jedne molbenice srpskog patrijarha Josifa Rajačića upućene ruskom caru.**
Po navodu u crkvenom letopisu sela Turije, koji je pisan posle Mađarske bune 1853. godine, srpsko stanovništvo je bežeći ispred Mađara sa severa, nosilo sa sobom i skupocene crkvene predmete koji su, koliko je poznato, većinom smešteni u selo Vilovo, Mošorin i Lok.***
Tom prilikom je najverovatnije po napomeni u jednom privatnom letopisu u Vilovu, pisanom po predanju, ikonostas, rad slikara Stefana Teneckog, koji je pripadao crkvi u Starom Bečeju, rastavljen u komade i prebačen u Vilovo.
Ikonostas u Vilovu iz 1752. godine, prvi do sada poznat signiran rad Teneckog, proizvod je njegove zrele umetničke faze.
Iako nema pouzdanog podatka o godini rođenja, ovog velikog umetnika, pretpostavlja se da je rođen u drugoj deceniji XVIII veka. Kao vrlo mlad otišao je u Rusiju da uči slikarstvo. Plemić poreklom iz Lipove, Tenecki je po završenom slikarskom obrazovanju u Rusiji, došao u Arad, gde je uživao veliki ugled i postao senator.
(Stefan Tenecki – sredina XVIII veka – Autoportret)
Ostale ikone na ikonostasu su u neznatno većoj meri oslobođene uticaja tradicionalnog slikarstva. Zlatna ornamentisana pozadina se više nigde ne javlja, već su pojedinačne figure apostola, kao i kompozicije, postavljene u izvanredno lepe pejzaže. To se naročito odnosi na drugu zonu ikonostasa, gde su pojedinačne figure apostola i jevanđelista smeštene u realističke pejzaže, koji kao takvi predstavljaju za sredinu XVIII veka pravu retkost.
Pejzaži su slikani tonski u zeleno smeđoj gami, rađeni slobodnim potezom veoma lazurno. Vidi se da je umetnik rado slikao vodu, jer se skoro redovno javlja kao kristalno providna tečnost.
U pejsažu iza figure apostola Jovana naslikana je roda koja stoji na jednoj nozi na obali reke.
Figure apostola i jevanđelista, u mirnom i slobodnom stavu, obučene su u hitone i himotijone ukrašene zlatom i srebrnim ornamentima.
Snažan i slobodan crtež figura i uspela materijalizacija teških brokatnih draperija, pokazuju majstorovu sigurnost u shvatanju baroknih likovnih problema.
Kompozicije praznika koje zahvataju treću zonu rađene su po tradicionalnim shemama i deluju mirno i jednostavno bez baroknog zamaha i dinamike.
Na odelima naslikanih ličnosti nema karakteristične zlatne ornamentike već se pozlata javlja u pojedinim delovima odeće ili na delovima mobilijara.
Iznad prazničnih ikona nalazi se Raspeće sa Bogorodicom i sv. Jovanom, slikano sasvim u stilu prestonih ikona, a levo i desno su medaljoni sa poprsjima proroka. Ovi se proroci i u crtežu i u koloritu razlikuju od ostalih slika na ikonostasu.
** Ukaz od 12. maja 1851, B. 2222/2441, u reg. RKM, 37. rub., br. 1 i od 16. septembra 1851, V 5043, u reg Bataljona, V 4083. Nije se moglo utvrditi kolike sume su od toga dobile šajkaške opštine.
*** Ovaj letopis se čuva u kancelariji Pravoslavne crkvene opštine u Turiji (u rukopisu pisan 1853. godine)
Autor: Dragoslav Ćurčić, dipl. pravnik
Datum: 17, 03, 2009.