Na Mitrovdan, 8. novembra 1918, na završetku Prvog svetskog rata, u Titel je ušla srpska vojska, pošto je sa saveznicima probila Solunski front.
Odande se u rodno mesto nisu vratili Titeljani Svetozar Vlajkov, Miladin Miladinov, Živko Popov, Petar Prokin i Jaša Crnić. Njihovi zemni ostaci pokopani su na srpskom groblju na Zejtinliku kraj Soluna. Imena poginulih Titeljana bila su ispisana na spomen-ploči koja se nalazila na hramu Srpske pravoslavne crkve. Ploča je uništena 1941. dolaskom mađarskih okupatora i do danas nije obnovljena. Tekst sa nacrta spomen-ploče koji se nalazi u pravoslavnoj crkvi:
S P O M E N I K
poginulim, pomrlim i živim
dobrovoljcima iz Titela
1915-1918
U pokoj Gospodu dadoše duše sluge
Tvojih koji dadoše živote svoje za
Otadžbinu
Jaša Crnić Svetozar Vlajkov
Živko Popov Petar Prokin
Miladin Miladinov
Spasi Bože ljude svoje koji se
iz borbe za narod i slobodu živi
vratiše u domove svoje
Rada Bešlin Proka Hrnjaković
Živko Bešlin Živan Pejin
Nikola Bolmanac Dušan Prokin
Emil Makarić Vojislav Radanov
Andrija Bošnjak Sava Hrnjaković
Emil Avramov Milan Vojnović
Emil Čenćan Živan Belegišan
Marko Mutić Aleksandar Marinkov
Aleksandar Čavić Pavle Stražmešter
Branko Čavić Milorad Marinkov
Svetislav Sremac Marko Avramov
Obrad Prokin Gliša Ivanov
Miloš Prokin Rihard Herman
Miloš Prokin
Mnogi Srbi Titeljani su kao austrougarski vojnici služili u Šestom carskom puku u Pečuju i odande su odlazili na ratišta u Srbiji, Galiciji i Italiji. Mnogi su od njih izginuli, ali njihova imena niko nije zabeležio i svi su otišli u zaborav, a nepoznati grobovi davno zatrti.
Oni koji su ratovali u Galiciji prebegli su Rusima ili su ih ovi zarobljavali, a potom su i jedni i drugi stupali u Jugoslovenski dobrovoljački korpus i ratovali u Dobrudži. Odatle su, na osnovu sporazuma ruske i srpske vlade, upućeni na Solunski front da popune desetkovane srpske divizije.
Od Mitrovdana 1918. započeta je najnovija istorija Titela. Ona najstarija poznata je po arheološkim nalazima i zapisima.
Ekonomski, politički i duhovni život Titela u proteklih devet decenija delio je sudbinu države u kojoj se našao od 1918. godine. Sve je započelo agrarnom reformom u kojoj je bezemljašima podeljeno oko 3.800 jutara zemlje. Nastava u građanskoj školi zamenjena je sa mađarskog na srpski, a mađarske i nemačke osnovne škole nastavile su sa radom. Zamenjeni su nazivi ulica, a selima, sem Kovilj Svetog Ivana (danas Šajkaš) vraćeni su nazivi pre mađarizacije. Bačka je kod Titela povezana sa Banatom drumskim i železničkim mostom, pošto je izgrađena pruga od Titela do Orlovata. Između dva svetska rata Titel je imao razvijeno zanatstvo i trgovinu i nešto industrije (ciglana i mlin). Titelski poslanik Jevrem Tomić bio je dva puta ministar u srpskim vladama. Omladinci levičari okupljali su se oko OMPOK-a, Sokolskog društva i Ratarske čitaonice. U Titelu je osnovana Ženska zanatska škola i podignut Katolički dom. Tada je izgrađen kej na Tisi i podignuta zgrada Poreske uprave u kojoj su danas poreska uprava i opština Titel. Ton razvijenom društvenom životu davali su Sokolsko društvo, Jadranska straža, Aero klub, Pevačko društvo Gusle, kojim je dirigovao Mladen Janić. U njemu su se pevačkim kvalitetima isticali emigranti iz Rusije. U jednom trenutku u Titelu su postojala tri fudbalska kluba. Pozorišni život organizovali su Diletantsko društvo „Olimpija“ i Ratarska čitaonica.“Olimpija“ i Katolički dom organizovali su i izvođenje opereta. U gradu su gostovale i putujuće pozorišne trupe, Srpsko narodno pozorište i drugi. Nemci su svoje društvene i kulturne aktivnosti organizovali u Kulturbundu, koji je tokom rata bio centar aktivnosti Nemaca nacista.
Velika nesreća zadesila je Titel 9. januara 1942, na treći dan Božića, kada su mnogi nedužni Titeljani pobijeni. Oni koji nisu odvođeni su u logore, koji su ih preživeli upućivani su na Istočni front, na okuku Dona da kopaju rovove. Sa ruskog ratišta ni jedan se nije vratio, jer su mnogi i poumirali od tifusa. Mlađi titelski Nemci tokom 1941-2. stupali su dobrovoljno u SS trupe. Odvođenje Srba na rad u Mađarsku (munkaši) trajalo je sve do pred oslobođenje. Deportacija Jevreja završena je u rano proleće 1944. godine. Početkom 1944. mladi titelski Srbi oterani su na prisilni rad u Heršing, Linc i Beč u Austriji. Preostala mladež uključila se u pokret otpora.
Oslobođenje 22. oktobra 1944. Titel je dočekao bez Jevreja, bez većine Nemaca i bez većine Rusa emigranata. Mnogi Titeljani otišli su na front, najviše na Batinsku skelu i tu mnogi izginuli.
Odmah posle rata u negdanjoj zgradi komandanta bataljona i sreskih načelnika (kasnije prepravljenoj u ružni Dom zdravlja) osnovan je Dečji dom za decu bez roditelja iz Slavonije i Bosne. U leto 1946. počela je kolonizacija Srba iz Bosne. Osnovano je Železničko preduzeće „Mostogradnja“, koje je gradilo porušene mostove na Tisi i Dunavu. Drumski most na Tisi je po nacrtu Branka Žeželja napravljen od prenapregnutog betona i bio je najveći most te vrste u Evropi.
Umesto građanske škole 1945. Titel je dobio nižu gimnaziju, koja je prerasla u osmogodišnju školu. Za potrebe „Mostogradnje“ osnovana je Industrijska škola sa internatom, koja je potom preseljena u Niš. „Mostogradnja je preseljena u Beograd, a titelski srez spojen je sa žabaljskim sa sedištem u Žablju. Posleratnih godina titelski ratari su prisiljavani da stupaju u seljačke radne zadruge i nametan im je obavezan otkup.
Rezolucija Informbiroa iz 1948. je mnoge Titeljane koštala posla, ostajali su i bez hleba, upućivani na Goli otok… i nastavili da žive žigosani.
Pošto su rasformirane seljačke radne zadruge osnovan je Poljoprivredno-industrijski kombinat „Titel“. Osnovana je Škola učenika u privredi, današnja Srednjotehnička škola „Mileva Marić“. Profesionalna kulturna delatnost je 60-ih godina objedinjena u Narodnom univerzitetu sa bibliotekom, bioskopom i spomen galerijom Stojana Trumića, danas je to Narodna biblioteka „Stojan Trumić“. Najviše domete u prosveti postigli su profesori univerziteta Stevan Jovanović, Radmila Pešić-Nenin, Olga Sekulić, Radica Bešlin, Tihomir Đorđević, Todor Bačkalić, Ivana Hrnjaković-Cvjetković, Snežana Matić…
Znatnu glumačku karijeru ostvario je Ivan Vukov, a Stevan Grebeldinger stekao je ugled baletskog igrača i koreografa i van granica bivše Jugoslavije. U novinarstvu su se istakli Todor Bulja, Voja Milin, Darinka Nikolić- Gavarić i Kamenko Mutić. Od dece Titeljana u novinarstvu je najviše dosegao Stevan Nikšić, u muzici Jadranka Jovanović. Zdravko Mutin je bio predsednik Jugoslovenskog olimpijskog komiteta, a lepu diplomatsku karijeru ostvario je Milenko Nebrigić.
Sportski život obnovljen je posle Drugog svetskog rata aktiviranjem fudbalskog kluba, 1955. je osnovan rukometni klub, a deluju i ženski i muški košarkaški klub i drugi klubovi sa manje ili više uspeha. Najznatniji titelski sportista je Mira Jasić, koja je bila član jugoslovenske rukometne reprezentacije i sa njom osvajala svetske medalje.
Prastari grad, Titel poslednjih 90 godina traje u Srbiji. Blizu je pet vekova kako su Srbi jedini stanovnici grada koji su u njemu istrajali. Samo su oni u njemu preživeli srednjovekovnu Mađarsku, potonju tursku upravu, pa Austriju i Austrougarsku. Pravda je zadovoljena time što se i Titel našao u granicama Srbije i onovremene Jugoslavije. U devedeset godina novije istorije Titel nije mnogo napredovao. Nadati se treba da će stogodišnjicu dočekati u mnogo boljem stanju. Da tako bude treba voleti Titel i učiniti da ga i ubuduće vole oni koji dolaze i koji će dolaziti.
(Prema: Titel Danas, br. 10-11, 1998, Marko Jovanov)
Autor: Dragan Kolak
Datum: 04, 12, 2008.