Selo koje najviše liči na grad
Kroz Čurug prolazi važna saobraćajnica u pravcu sever-jug, kojom je mesto povezano sa svim potiskim naseljima od Segedina do Titela. Istim pravcem ide kroz Čurug i železnička pruga od Novog Sada do Subotice i prema Mađarskoj.
Iako je Čurug poljoprivredni kraj, racionalno gazdovanje u čuruškom ataru počelo je tek posle komasacije iz 1894. godine. Od tada se na udaljenijim imanjima intenzivno grade salaši gde su se obavljali svi poljoprivredni poslovi.
Čurug je vrlo staro naselje. O tome govore i arheološki nalazi na lokalitetu „Jarak“ kod Čuruga. Stručnjaci smatraju da se radi o vremenu na prelazu iz halštatske u latensku kulturu sredinom 4. veka pre nove ere. Svoje naseobine gradili su Kelti, Jazigi, Dačani, Huni, Avari, Protobugari, Franci sve do dolaska Slovena i Mađara.U bačkoj županiji za vreme Arpadovaca bila su četiri naselja sa imenom Čurug. Jedno od njih je prethodilo ovom Čurugu na Tisi. Prvi pomen imena mesta je u poveljama kralja Bele IV iz 1238. pod imenom Čurlak (Churlak). Od 1254. Čurug se spominje kao posed koji često menja svoje gospodare. Neko vreme je bio posed Đurđa Brankovića. Dolaskom Turaka (1526) u ove krajeve Čurug pripada titelskoj nahiji u segedunskom sandžaku. Prema popisu iz 1554. imao je svega šest domova a u 17. veku se vodi kao naseljeno mesto. Sa Arsenijem Čarnojevićem, 1690, u Čurug se doseljava veći broj porodica. Posle Karlovačkog mira (1699) Čurug ulazi u sastav Potiske granice i sedište je kapetana (Jovan Lazarević). Ukidanjem granice 1750. uključuje se u Potiski dištrikt sa sedištem u Bečeju. Kada je osnovan Šajkaški bataljon (1763) Čurug je jedno od prvih šest provincijskih mesta koja 1769. ulaze u sastav Bataljona, najpre sa Gospođincima čini jednu kompaniju,a 1809. se izdvaja u posebnu.
Tokom 19. veka Čurug je zadesilo pet velikih nesreća: kuga hara 1830/31; u Srpskom narodnom pokretu 1848/9. selo je popaljeno, živalj pobijen, što je preostalo izbeglo je; kolera kosi Čurug 1866. i dve poplave, 1888. i 1895. godine.
Posle razvojačenja Bataljona (1873) Čurug pripada novoformiranom žabaljskom srezu u okviru bačko-bodroške županije. Ujedinjenjem Vojvodine sa Kraljevinom Srbijom, posle Prvog svetskog rata postaje deo države Srba, Hrvata i Slovenaca.
Prva pravoslavna crkva u Čurugu podignuta je 1742. od pletara. Međutim, kako se živalj uvećavao bilo je potrebe da se izgradi nova crkva, veća i od boljeg materijala. Crkva je sagrađena 1773. na istom mestu kao i stara a uz blagoslov bačkog vladike Arsenija (Radivojevića) posvećena je na Spasovdan iste godine. Prema tvrdnjama parohijalnog administratora Vasilja Teofanovića (1891) ona je trajala sve do 1849. kada je zajedno sa selom spaljena. Obnavljanje spaljene crkve na istom mestu nije bilo preporučljivo zbog blizine Tise (28 m) i opasnosti od podlokavanja. Gradnja nove crkve u središtu sela započela je 1857, posvećenje u slavu Spasova obavio je žabaljski protojerej Maksim Papić 1861. a blagoslovio bački vladika Platon (Atanacković) 1862. godine.
Čuruška škola je bila među najstarijima u Šajkaškoj. Najraniji pisani podatak je iz 1785. kada je ocenjeno da je stara i trošna. Sa gradnjom nove i lepše se odugovlačilo, čak se smatra da je i 1802/3, kada je imala 60 đaka, bila u istom stanju kao i ranije. Zabeleženo je da je 1835. sagrađena jedna zgrada a druga je podignuta 1851/2. o trošku opštine. Tek od 1815. bili su poznati čuruški učitelji, a dotle je nastavu izvodio Ignjat Savić. Od 1919. radila je državna narodna škola.
Srpska čitaonica otvorena je 1869. na predlog učitelja Stevana Jankovića. Njegovim zalaganjem osnovano je i Srpsko crkveno pevačko društvo 1868. godine. Kulturno-prosvetno društvo „Kolo“ osnovano je 1902. a čuruška omladina osnovala je 1907. društvo „Srpski Soko“. U Čurugu je pored ovih društava postojala i radila Ženska dobrotvorna zadruga u Šajkaškoj. Pored srpskih radila je i Mađarska čitaonica, Mađarsko pevačko društvo, zatim Jevrejsko ukopno društvo i slično.
Popisom iz 1720. u Čurugu je zabeleženo 18 ribara, lađar, dunđer, mesar, kočijaš, ćurčija, dva abadžije i jedan osrednji trgovac. Čurug je onda imao i jednu suvaču i, naravno, suvačare. Podaci o prvim samostalnim zanatlijama su iz 1815. i kasnije. Kolar Jozef Fuks je još 1810. plaćao taksu, ali se tek 1815. stalno naselio u Čurugu. Prvih godina 19. veka Čurug je najveće naselje u Šajkaškoj, pa se samim tim smatrao i trgovačkim mestom, s obzirom da su se u jesen žitaricama tovarile lađe za Hrvatsku i savernu Mađarsku i u druge krajeve u Monarhiji. Tako je 1803. bilo osam trgovaca. Trgovci žitaricama bili su Teodor, Petar i Jovan Petrović a stokom su trgovali članovi porodice Tapavica. Mihail Tapavica držao je krčmu koju mu je preneo rođak Matijas Lorenc, dok je sam kupio još tri. Prvo svratište (gostionica sa prenoćištem) „Kod dva bela goluba“ otvorio je još 1809. trgovac Petar Kanački, koji će kasnije do 1815. zakupljivati i krčme. Na Tisi kod Čuruga 1825. bilo je devet vodenica. Početkom 1914. raspisan je konkurs za uvođenje električnog svetla u domove i po ulicama.
Između dva svetska rata postojala su dva mlina, ciglana i mlekara. Zatim dve zemljoradničke zadruge koje su osnovane još 1901. i radile su do 1941. godine.
Od finansijskih institucija treba spomenuti najraniju Zadrugu za međusobno pomaganje i štednju iz 1880/82. godine. Od 1902. do 1909. otvorene su još tri slične novčane zadruge.
Čurug nije mogao da postane centar uprkos tome što je najveće naselje u Šajkaškoj. Razlozi su u nešto nepovoljnijem geografskom položaju. Zato je upućen na Žabalj, sedište, nekada sreza, danas opštine i Novi Sad, centar regiona. Čurug je planski građen, sa ušorenim kućama i unakrsno prosečenim ulicama. Od svih šajkaških naselja on ima izgled koji najviše liči na gradski. Njegov centar je uređen po ugledu na najveće gradske centre, sa proznim prostorom i parkom, čije su glavne ulice dobile asfalt još pre Prvog svetskog rata.
Literatura: Opština Žabalj, Branislav Bukurov, Novi Sad, 1983;
Šajkaška I i II, Istorija, MS i Vojvođanski muzej, Novi Sad, 1975;
Čurug kroz istoriju, MZ Čurug i Prometej, 2002.
Autor: Dragan Kolak
Datum: 14, 01, 2008.