Foto priča: Nenad Glišić
Veliki surduk
Vilovo je smešteno uz samu zapadnu stranu Titelskog brega, na plavinama Velikog surduka i surduka Stražilovo. U vreme formiranja Šajkaškog bataljona Vilovo je bilo povezano sa ostalim naseljima skelom na Vilovačkoj bari, pa otuda i prezime Skeledžić u Vilovu. Kasnije je podignut nasip, ne zna se kada, ali se pominje 1783. godine. Na severozapadnom delu vilovačkog atara postoji potez ''Selište'' koji ukazuje na to da je neko staro selo negda bilo onamo. Pošto ne postoje sigurniji podaci, ne bi se moglo reći je li ovo selo preteča Vilova. (Tekst Dragan Kolak – magazin Ravnica, 2008)
Prilaz od Šajkaša. U jednom od ranijih postova govori se o tome da su granice atara bile označene humkama. Vrlo je verovatno da je ova humka ljudska tvorevina i da je vremenom snižena i izobličena oranjem. Da li je i ovo bila granična humka – ne znam.
Prvi pomen Vilova nalazi se u defteru za Segedinski sandžak iz 1549. godine. Onde se kaže da selo Filova pripada titelskoj nahiji. U popisu iz te godine pominju se oženjene muške glave Đura Mihail, Ivan Vojin, Vuk Radovan, Vojin Radovan i Stepan Petrović. Bili su ovo prvi poznati žitelji Vilova. Pod imenom Filovo zabeleženo je i u kruševskom pomeniku. Pominje se 1702. pošto je formiran šanac. Već 1715. Vilovo se pominje kao utvrđenje, a u popisu iz 1720. pominje se 25 domaćina. Oko 1740. ima sedamdesetak poreskih glava.
Posle Karlovačkog mira u sastavu je Slavonskog generalata, a od 1745. uključeno je u Potisku vojnu granicu. Vilovo je jedno od prvih šest provincijalnih mesta koje je uzeto pri formiranju Šajkaškog bataljona i od 1763. do 1873. selo je pripadalo njemu. Prilikom osnivanja Bataljona za opštinu Vilovo određen je zemljišni posed od 1.822 jutra i 250 kv. hvati. Za ovo vreme broj domova u Vilovu ostao je skoro nepromenjen. (Tekst Dragan Kolak – magazin Ravnica, 2008)
Put kroz Veliki surduk vodi preko Brega za Mošorin.
U ove krajeve Srbi su počeli da se doseljavaju posle Kosovskog boja. Seobe našeg naroda iz zapadnih i južnih krajeva u Bačku trajale su i kroz celi 18. vek.
Naš narod u Bačkoj doseljenike iz Like, Banije, Bosne, Dalmacije ili Male Vlaške nazivao je ''šijacima''. Šijaka iz Dalmacije bilo je naročito mnogo u Vilovu. Prezime Vlaović, na primer, je šijačkog porekla, Vla od Vlasi iz Bosne i Dalmacije. Rošul je prezime rumunskog, vlaškog porekla. Broj stanovnika Vilova za poslednjih 130 godina je oscilirao. Od Drugog svetskog rata broj stanovnika je u stalnom opadanju. Po popisu iz 2002, bilo je 1.103 stanovnika, od kojih je oko 90 odsto Srba, a ima Mađara, Roma i drugih. Vilovački atar ima 2.633,27 hektara površine. (Tekst Dragan Kolak – magazin Ravnica, 2008)
Na Majskoj skupštini (3. maj 1848.) u Sremskim Karlovcima, na kojoj je proglašeno Srpsko Vojvodstvo, opštinu Vilovo predstavljao je narodni izaslanik Dimitrije Lazarčev.
U Srpskom narodnom pokretu 1848-9. kod Vilova se 26. maja 1849. odigrala velika bitka, u kojoj je komandant mađarske vojske Moric Percel napao položaje carske vojske, Knićaninovih dobrovoljaca i narodne vojske. Napad je odbijen herojskim držanjem Srba. (Tekst Dragan Kolak – magazin Ravnica, 2008)
Posle ukidanja Bataljona, 1873, Vilovo postaje deo titelskog sreza. Na izborima za mađarski parlament pesnik Laza Kostić odnosi nezapamćenu pobedu u šajkaškom izbornom okrugu na sv. Luku 1873.godine. Njegov glavni pomagač bio je ugledni titelski trgovac Miša Krestić. Sutradan su Titeljani do Vilova ispratili svog izabranog poslanika i ostale šajkaške birače. U Vilovu je Krestić na rastanku održao oproštajnu besedu, ne sluteći da će mu to biti poslednja. Poslednje reči su mu bile: ''Braćo! Ovde na Vilovu održasmo godine 1849. poslednju pobedu na bojnome polju, ovde sad takođe slavimo pobedu, ali mirnu pobedu, pobedu svesti – hvala vam, svesna braćo!'' Na Krestićevom ukopu govorio je, pored Laze Kostića, titelski učitelj Milan Jovanović i vilovački paroh Aćim Anastasijević. (Tekst Dragan Kolak – magazin Ravnica, 2008)
Slikano sa sredokraće između dva surduka. Vidi se most preko Dunava.
Na Mitrovdan 1918. u Vilovo ulazi srpska kraljevska vojska. Vilovo se onda našlo u novoj državi – Kraljevini Srbiji. Pri kraju Drugog svetskog rata, 22. oktobra 1944, Vilovo je oslobođeno od fašističkih okupatora.
(Tekst Dragan Kolak – magazin Ravnica, 2008)
O godini otvaranja škole u Vilovu istraživači se spore. Međutim, nesporan je podatak da ''ilirska'' (tj. srpska) škola u Vilovu radi od 1785. godine. Već 1804. škola nema svoju zgradu, a nova se gradi 1840, pa 1872. godine. Prvi poznati učitelj bio je Avram Miletić, deda Svetozara Miletića. Sadašnja zgrada osnovne škole građena je sedamdesetih godina 20. veka. Posle 1908. izgrađena je mala bolnica za zarazne bolesti. (Tekst Dragan Kolak – magazin Ravnica, 2008)
Severni kraj sela i groblje.
CRKVA SV. VELIKOMUČENIKA STEFANA DEČANSKOG
Izgrađena je 1806. na mestu crkvene građevine iz 1745. Koncipirana je u duhu klasicizma, sa uobičajenom organizacijom prostora i obradom fasada svedenim ukrasom. Zapadno pročelje, istaknuto visokim zvonikom, skladno je ukomponovano sa dekoracijom podužnih fasada, koja je izvedena kombinacijom plitkih pravougaonih i nešto dubljih polukružnih niša. Posebnu umetničku vrednost poseduje ikonostasna pregrada preneta iz neke veće crkve, što se zapaža po skraćenjima kojima je uklopljena u novi, manji hram. Oslikao ju je 1752. aradski slikar Stefan Tenecki, čiji je ovo najraniji datirani rad. U sredini još uvek tradicionalno vezanoj za zografsko slikarstvo, Tenecki je prihvatio stilske odlike nastupajućeg baroka koji je zaobilaznim putem stigao preko Kijeva. Tako postaje jedan od naših prvih umetnika koji su se napustivši diktat vizantijske umetnosti okrenuli zapadnjačkim uzorima. Manir novog slikarstva najuočljiviji je na predstavama Bogorodice i sv. Nikole. Izvrsna obrada draperije, precizan crtež sa očiglednim poznavanjem anatomije i zvučan kolorit predstavljaju u vilovskoj crkvi Teneckog kao zrelog umetnika. Konzervatorski radovi izvedeni su 1979.
Crkva je kategorisana kao spomenik kulture od velikog značaja.
(Izvor: ''Spomeničko nasleđe Srbije'' – Zavod za zaštitu spomenika kulture Srbije, 1998.)
O crkvi u Vilovu
Među veroispovestima zastupljenim u šajkaškom području daleko najbrojniji bili su i ostali vernici pravoslavne crkve. U pogledu nacionalne pripadnosti vernici ove religije su srpske narodnosti.
Pravoslavne crkvene opštine Bataljona osnovane su već pre osnivanja Bataljona i spadale su u duhovnu jurisdikciju pravoslavne Bačke eparhije (sa sedištem vladike u Novom Sadu), koja je deo pravoslavne Mitropolije u Sremskim Karlovcima. U Žablju se nalazilo sedište pravoslavnog protojereja za opštine Bataljona.
U području Bataljona je već pri njegovom formiranju svako selo imalo zdanje pravoslavne crkve, od kojih su, u prvo vreme samo u tri mesta bile podignute od tvrdog materijala.
Prva poznata crkva u Vilovu, koja je bila, kao i današnja posvećena sv. Stevanu Dečanskom kralju (sveti Mrata), stajala je tamo, gde je nekada bila gostionica Gavre Tucakova. Ne zna se kada je podignuta i osvećena, ali se po starim inventarima zna, da je 1777. godine već postojala. Bila je sazidana od čerpića, a pokrivena šindrom (daščicama).
Sadašnja crkva u Vilovu podignuta je između 1805. i 1806 godine. Temelj joj je osvećen u nedelju 04. avgusta (23. jula) 1805. godine po dozvoli dvorskog ratnog saveta.
Duga je 24,7 m, široka 11,5 m,visoka 8,5 m i ima toranj od 18 m, a takođe je posvećena uspomeni Svetog kralja Stevana Dečanskog.
Interesantni su podaci iz Prvog izveštaja eparhije Bačke, autora Sergija Šakrak – Ninića u izdanju Eparhijske uprave Bačke iz 1893. godine gde se između ostalog navodi da je Vilovo mala opština sa 1094 stanovnika i sa 191 domom. Stanovnici su većinom Srbi, a ima i 20 Mađara i 22 Nemca.
Rimokatolici potpadaju pod Titel, Luterani pod Kovilj Sentivan, Kalvini pod Tisa – Kalman – Falvu. Nazarena nema. Bogosluženje se vrši uredno i pravilno. Narod slabo pohađa crkvu, osim za velike praznike. Pričešćuju se prilično, osobito žene. Zapisnik o pričešćenju se ne vodi…
…Za vreme građanskog rata 1849. godine izuzev crkava u Titelu, Mošorinu, Vilovu i Loku, crkvena zdanja ostalih deset šajkaških sela su nestala u plamenu.
Da je i crkva u Vilovu pretrpela izvesna oštećenja tokom vođenja velikih bitaka u njenoj neposrednoj okolini govori i podatak da je i crkvenoj opštini u Vilovu 1850. godine dodeljeno 50 forinti pomoći iz fonda za bržu obnovu crkava na području stradalom u građanskom ratu…
Po navodu u crkvenom letopisu sela Turije, koji je pisan posle Mađarske bune 1853. godine, srpsko stanovništvo je bežeći ispred Mađara sa severa, nosilo sa sobom i skupocene crkvene predmete koji su, koliko je poznato, većinom smešteni u selo Vilovo, Mošorin i Lok.
Tom prilikom je najverovatnije po napomeni u jednom privatnom letopisu u Vilovu, pisanom po predanju, ikonostas, rad slikara Stefana Teneckog, koji je pripadao crkvi u Starom Bečeju, rastavljen u komade i prebačen u Vilovo.
(Dragoslav Ćurčić – magazin Ravnica)
Gotovo svi sadašnji hramovi SPC u Šajkaškoj izgrađeni su početkom 19. veka i svi su izvedeni po istom tipu. Još prilikom osnivanja Šajkaškog bataljona opština Vilovo je imala jednu malu crkvu, koja je posvećena uspomeni sv. kralja Stefana Dečanskog. Ovaj hram je bio skromnih dimenzija (13×5,5×3,7 metara) i podignut je od mekog materijala, sa krovom od šindre.
Na mestu ove crkvene građevine, najverovatnije iz 1745, položen je 4. avgusta (23. jula) 1805. kamen temeljac za novi hram, koji je takođe posvećen uspomeni svetog kralja Stefana Dečanskog. Novi hram (dugačak 24,7, širok 11,5 visok 8,5 metara, ima zvonik od 18 metara) završen je 1806. godine. Crkva je građena u klasicističkom stilu. Poslednji put crkva je obnovljena 1979. godine. Posebnu vrednost ima rezbareni ikonostas, koji je prenet iz neke veće crkve, najverovatnije iz Bečeja. Ikonostas je 1752. izradio Stefan Tenecki, čiji je ovo bio najraniji rad i jedan od najranijih primera prihvatanja baroknog stila u slikarstvu. Barok je u ove krajeve došao preko kijevske slikarske škole. Najuočljiviji manir novog slikarstva, koje je napustilo istočno-vizantijski stil, je na predstavama Bogorodice i sv. Nikole. U zbirci Galerije Matice srpske nalaze se kao dugoročna pozajmica radi čuvanja, konzervacije i izlaganja ikona sv. Nikole (rad S. Teneckog) sa vilovačkog ikonostasa i ikona nepoznatog zografa iz prve polovine 18. veka sv. apostoli Toma i Jakov, takođe iz crkve u Vilovu. (Tekst Dragan Kolak – magazin Ravnica, 2008)
Prve pisane tragove o zanatlijama u Vilovu imamo tek od 1815. godine. U jednom protokolu se kaže da je dućanski trgovac Jovan Kostić bio u sukobu sa mesnim parohom Šovljanskim zbog optužbi da je prisvajao neke crkvene predmete. Kostić je sagradio pecaru i dobio dozvolu od Komande Bataljona pod uslovom da na propisan način skladišti kominu izvan naselja. Kostić je postao i vlasnik jednog od dva svratišta (krčma sa prenoćištem) u Vilovu. Drugo svratište držao je od 1827. titelski trgovac Georgije Janković. Ćurčija Stojan Vuksanov se 1816. odselio u Novi Sad, a 1818. se doselio krojački kalfa Ilija Nikolić. Nisu poznati razlozi zašto se sveštenikov sin Nestor Šovljanski, inače obućar, odselio u Feldvar (Bačko Gradište). Od 1920 do 1940. u Vilovu je registrovano 19 zanatlija. (Tekst Dragan Kolak – magazin Ravnica, 2008)
Levo je Stražilovački surduk, na Bregu se nazire salaš koji je na jednoj od narednih slika.
Surduk istočno od Vilova, pema Loku.
Kanal ide od puta Šajkaš-Mošorin a slikan je sa puta, neposredno pred ulazak u Vilovo.
Salaš blizu oboda Titelskog brega, negde iznad severnog dela Vilova.
Slikano iz pravca severa – Vilovo je u daljini skriveno u zelenilo i zaklonjeno Bregom.
Na pruzi Novi Sad-Titel, pa dalje za Banat – da li se rampa i sada ponekad spušta, teško bih mogao reći.
Privredni objekat nedaleko od Vilova prema Šajkašu izgradjen na mestu nekadašnjeg salaša, je u stilu ovdašnje tradicionalne arhitetkrure.
Mnoge kuće su uz Titelski breg i imaju lagume – podrume ukopane u Breg.
Prilaz selu i groblju sa severne strane.
Autor: Nenad Glišić
Datum: 21, 06, 2013.