Foto priča – Nenad Glišić

Prilazni put od Vilova.

Gardinovci (mađ. Dunagárdony) je selo u južnoj Bačkoj, koje pripada opštini Titel. Prema poslednjem popisu iz 2002. godine Gardinovci imaju 1.484 stanovnika. Većinu čine Srbi.
Ovo je najistočnije podunavsko selo u Bačkoj i ono je svega 2,26 kilometara udaljeno od Dunava.(Vikipedija)

Slikano sa uzvišenja koje se pominje u tekstu ispod.

Kod Gardinovaca ima i nešto specifično što kod drugih naselja nema, sem kod Titela. To je položaj sela neposredno na levom rukavcu Dunava. Može se pretpostaviti da je ovaj rukavac u srednjem veku bio glavni tok Dunava i da su Gardinovci, s obzirom na to da su izgrađeni na visokoj lesnoj obali koja dominira prilično daleko i nizvodno i uzvodno, bili neko jače vojno uporište koje je imalo zadatak ne samo da kontroliše plovni put Dunava nego i da ga čuva, pa, možda, i da naplaćuje prolaznu taksu. Lokaciju tog utvrđenja trebalo bi tražiti na mestu gde se nižu poslednje kuće na putu Gardinovci—Kovilj, pošto je tu Dunavac neposredno uz visoku lesnu obalu. Da je ova pretpostavka moguća upućuje ime Gardinovci koje u svom korenu ima francusku reč garder, što bi značilo čuvati, posmatrati. (Sajt opštine Titel)

Od 1921. do drugogo svetskog rata broj stanovnika opet raste da se od 1948. počne smanjivati sve do 1981. godine kada broj žitelja bio 1515 koliko ih je bilo i 1890. godine. Uzroci ovom velikom opadanju broja stanovnika posle drugog svetskog rata jesu u malom prirodnom priraštaju i velikom iseljavanju, mahom mlađeg sveta, iz ovog izrazito agrarnog sela. Iseljavanje se vršilo, uglavnom, u pravcu Novog Sada i Beograda.
Najzad valja podvući da su Gardinovci zaista uvek imali mali broj stanovnika. Veliki uzrok je tome i raspodela poseda. Godine 1900, na primer, od 5865 kj Gardinoncima je pripadalo 1597, krunskom posedu 1090 i stašovništvu 3178 kj. (Sajt opštine Titel)

Nalazi se kod granice između opštine Titel i Novi Sad. Selo je podignuto na malom poluostrvu lesne terase koja se sa istoka i juga graniči sa aluvijalnom ravni. Ova aluvijalna ravan je bila pogodna za razgranavanje Dunava tako da selo leži na obali Dunavca koji obrazuje Veliku i Malu Krčedinsku adu.
Od Novog Sada selo je udaljeno 37 kilometara a od Titela 18 km. (Vikipedija)

Postoji i jedan elemenat koji je Gardinovce svrstao u kategoriju naselja sa manje povoljnim položajem. To je loša povezanost boljim putevima kojima se tokom istorije kretao saobraćaj. Šajkaš, Vilovo, Lok i Titel su, na primer, na značajnom podunavskom putu, kojim je uvek strujao jači život. To se upravo odražavalo i na druga naselja, kao što su Budisava, Kać, Novi Sad itd. Gardinovci su od tog značajnog puta udaljeni 4,5 kilometara a to je upravo bilo dovoljno da budu van tih strujanja i kretanja, ali u ista mah i van raznovrsnih zbivanja koja su bila u vezi sa tim važnim putem. Danas su Gardinovci sa ovim važnim putem spojeni modernom asfaltnom linijom i za motorni saobraćaj razmak od 4,5 kilometra predstavlja samo koji minut dužeg putovanja. (Sajt opštine Titel)

Mesna kancelarija i spomenik žrtvama januarske racije 1942.

U porti je spomenik koji je rodbina podigla Gardinočanima stradalim u raciji 1942.

Gardinovci su podignuti na isturenom delu južne bačke lesne terase, na 500 metara od levog rukavca Dunava. Rukavac je u srednjem veku bio plovan, a Gardinovci vojno uporište iz kojeg se kontrolisao saobraćaj na Dunavu. Na to upućuje i ime sela koje u svom imenu ima francusku reč garder što bi značilo čuvati, posmatrati. To utvrđenje bi moglo biti na mestu gde je Dunavac najbliži uz visoku lesnu obalu kod poslednjih kuća na putu prema Kovilju. Gardinovci su uvek bili van glavnih saobraćajnica. Danas su, međutim, asfaltnim putevima ostvarili bolje saobraćajne veze. (Dragan Kolak – Magazin Ravnica)

Crkva u Gardinovcima nastala je između 1773. i 1780. i posvećena je sv. Arhiđakonu Stevanu (prenos njegovih moštiju). (Dragan Kolak – Magazin Ravnica)

Sadašnji hram podignut je između dva svetska rata

Turci su Gardinovce morali osvojiti 1526, ali ga prvi put beleže 1554. kada su popisali 14 domova u selu. Oko 1650. zabeleženi su samo kao naseljeno mesto a 1698. kao nenaseljeno. Posle proterivanja Turaka selo se obnavlja i već 1699. zabeleženo je da imaju 91 kućnog starešinu sa 65 odraslih sinova. Postali su komorsko naselje, kasnije se uključuju u Potisku granicu i postaju šanac. Iz rasformiranog subotičkog šanca doseljavaju se graničari i selo jača. Kada je 1763. osnovan Šajkaški bataljon bili su jedno od prvih šest mesta koji su ga činili. Od 1873. selo pripada bačkobodroškoj županiji. Gardinovci su uvek imali malo stanovnika a najviše (1818) ih je popisano 1948. godine. (Dragan Kolak – Magazin Ravnica)

Najraniji podaci o zanatlijama odnose se na kovačkog kalfu Isaka Topalovića koji se 1825. doselio iz prnjavora manastira Kovilja. Njemu se godinu dana kasnije pridružio ćurčija Jovan Paunić iz Dalja. Istovremeno se 1840. iz Gardinovaca u Banoštor iselio kolar Jozef Šmit. O trgovcima ima malo podataka. Poznato je da se 1831. u Surduk otselio trgovac Sava Marković, kao i to da je 1840. pravo da otvori dućan u Gardinovcima dobio Jovan Marković, sin ili rođak trgovca Save. U vreme Kraljevine (1920-1940) Gardinovci su imali 26 zanatlija. (Dragan Kolak – Magazin Ravnica)

Osnovna škola je istureno odeljenje škole u Tutelu.
U opisu Šajkaškog bataljona iz 1785. pominje se postojanje škole, mada su se gardinovačka deca pre toga školovala u Kovilju. U jednom izvoru iz 1797. beleži se da je selo dobilo školsku zgradu. Prvi poznati učitelj je Mihailo Veličkov koji se spominje 1815. godine. (Dragan Kolak – Magazin Ravnica)

Biblioteka i galerija – ogranak 'Koviljskog kulturnog kruga'.
Posle Titelske zemljodelske zadruge iz 1868, koja je imala karakter svešajkaške zadruge u Gardinovcima se 1902. osniva Srpska zemljoradnička zadruga, koja se obnavlja 1932. i radila je do 1940. godine. Jedna od poznatijih čitaonica u Šajkapkoj bila je Srpska zemljodelska čitaonica u Gardinovcima. (Dragan Kolak – Magazin Ravnica)

Kuća iz 1885.

 

 

 

 

 

 

Jedna od kuća kojoj se produžava vek

I u Gardinovcima ima više novih kuća nego što se to po mojim fotografijama da zaključiti. To je zato što veću pažnju poklanjam kućama koje neumitno nestaju, a s njima i onaj prepoznatljivi, poseban izgled vojvodjanskih sela.

Ispod belog duda je najlonska prostirka – skupljaju se dudovi za rakiju.

Dudinje u vrenje – kroz koji dan poteći će dudara.

Kao i u drugim selima – znatno češće se vide stari nego mladi.

 

 

 

Lesna terasa je zbog prilično suvog lesa imala stepske odlike sa oskudnim biljnim svetom a aluvijalna ravan zbog ritskog terena imala je veoma bujnu vegetaciju. Lesna terasa i ritovi su se nadopunjavali i bili su pogodni za život ljudi a time i privlačni za nastanjivanje. U vreme naturalne privrede živalj se bavio stočarstvom i ratarstvom. Isušivanjem ritova i regulacijom vodnih tokova stvaraju se novi uslovi za razvoj modernije privrede.(Dragan Kolak – Magazin Ravnica)

Gardinovački rit je nastavak Koviljskog rita i po većini karakteristika je sličan Koviljsko Petrovaradinkom ritu koji ima status Specijalnog rezervata prirode.

Nadmorske visine druge geomorfološke celine kreću se oko 75 metara s blagim padom prema istoku kuda otiče i Dunav. Međutim, površina aluvijalne ravni nije idealno ravna, pošto se pojavljuju uzdužna i ovalna uzvišenja sastavljena od čistog fluvijalnog materijala. (Ostrva Velika krčedinska ada i Mala krčedinoka ada, kao i ostrvo Ločka ada, imaju čak i veće nadmorske visine tako da ih visoka voda Dunava sasvim retko plavi. (Sajt opštine Titel)
Dozvao sam čamdžiju koji je prolazio ritom. On me je približio lokvanjima i drugim cvetovima rita.

Zbog znatno manjih nadmorskih visina, veće vlažnosti i plitke izdani koja je mestimice i povremeno bivala iznad njene površine, aluvijalna ravna Dunava, imala je veoma bujan biljni svet sa krupnom i sitnom vegetacijom, sa mnogobrojnim insektima, gmizavcima, ribama, vodozemcima, pticama selicama i grabljivicama i mnogim životinjama, kao što su krupna i sitna divljač i zveri. (Sajt opštine Titel)

Autor: Nenad Glišić
Datum: 17, 05, 2013.