U Šestom carskom puku u Pečuju kao austrougarski vojnici služili su mnogi Titeljani i Šajkaši, a, razumljivo, najviše je bilo Srba. Odande su odlazili na ratišta u Srbiji, Galiciji i Italiji. Ginuli su za interese crno-žute monarhije i mnogi se nisu vratili. Imena svih izginulih niko nije zabeležio i svi su otišli u zaborav, nepoznati grobovi davno su zatrti.
Spomenik poginulim dobrovoljcima – Soluncima u Kovilju podignut između dva rata
Oni što su ratovali u Galiciji protiv Rusa zarobljavani su ili su bežali u ruske redove. Kasnije su i jedni i drugi stupali u dobrovoljački korpus i ratovali u Dobrudži. Odande su, po sporazumu ruske i srpske vlade, upućivani na Solunski front da popune desetkovane srpske divizije.
Ove godine se navršava devet i po decenija od proboja Solunskog fronta, od onog „praskozorja 15. septembra 1918, kad se sve pretvorilo u vatru, bombu i krv…“ i kad se oglasilo „posmrtno zvono za Austro-Ugarsku“, kako je pisala londonska štampa. Srpske ratnike više ništa nije moglo da zaustavi! Jer, otadžbina je čekala.
Prema pisanju francuskih vojnih izveštača „za 46 dana srpska Prva armija u stalnim marševima i neposrednom kontaktu sa neprijateljem prešla je 500 kilometara“ i oslobodila domovinu. U prestonicu Kraljevine Srbije , Beograd, Prva armija, na čelu sa njenim komandantom Petrom Bojovićem, ušla je 1. novembra 1918. godine.
Nadanja srpskog stanovništva iz krajeva severno od Save i Dunava, da će sloboda stići sa juga, našla su odjeka u naredbi srpske Vrhovne komande da prebaci svoje trupe preko ovih reka. Srpska vojska, u čijem sastavu je bilo više od polovine dobrovoljaca poreklom iz ovih krajeva, prešla je na severne obale 4. i 5. novembra. Srpski dobrovoljci pojavili su se kao oslobodioci i ušli u Titel 8. novembra. Sa njima nisu bili Svetozar Vlajkov, Miladin Miladinov, Živko Popov, Petar Prokin i Jaša Crnić. Ostavili su svoje živote na Solunskom frontu, a njihovi zemni ostaci pokopani su na srpskom groblju na Zejtinliku, kraj Soluna. U Bačkoj je operacije izvodila Dunavska divizija iz sastava Prve armije.
A kad su topovi umukli, na brojno učešće dobrovoljaca „prečana“ u srpskom oslobodilačkom ratu i prisustvo u oslobodilačkim trupama, oslonili su se politički delatnici kada su tokom novembra 1918. odlučivali o neposrednom prisajedinjenju ovih krajeva Kraljevini Srbiji.
Valja podsetiti da su posle Prvog svetskog rata imena poginulih i pomrlih Titeljana i onih „koji se iz borbe za narod i slobodu živi vratiše u domove svoje“ bila ispisana na spomen-ploči koja se nalazila na hramu Srpske pravoslavne crkve u Titelu. Ploča je uništena 1941. Dolaskom mađarskih okupatora i do danas nije obnovljena. Baška što se od 1944. o ratovima 1912-1918, uopšte nije ili se govorilo vrlo malo, a nije bilo ni popularno podsećati se na dobrovoljce, čak su se činili napori da se ratni doprinos srpskih i drugih dobrovoljaca sa područja bivše Austro-Ugarske umanji. Nemaran odnos doprineo je da se ne prikupi građa o njima, pa su njihove ratne sudbine ostale, uglavnom, nepoznate. Posle stvaranja nove državne zajednice, Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca u našim krajevima osnivane su organizacije ratnih dobrovoljaca. Mesna organizacija ratnih dobrovoljaca u Šajkaškom Svetom Ivanu (danas Šajkaš) je na redovnoj skupštini 1929. za predsednika izabrala Živana Milinovića, a u Gardinovcima Jovu Obrenova, u Loku je član uprave Udruženja dobrovoljaca Ilija Trifunović-Birčanin kumovao (1924) zastavi Mesne organizacije dobrovoljaca.
Dužnost nam je da koliko god je moguće prikupljamo građu o dobrovoljcima naše opštine, pa da 95. godišnjicu dočekamo sa novom, obnovljenom spomen-pločom u Titelu i pločama u ostalim naseljima titelske opštine.
U prikupljanju prvih podataka pomogao je predsednik Udruženja dobrovoljaca i njihovih potomaka dr Vidoje Golubović, rodom iz Šajkaša, na radu u Beogradu. Pored već poznatih imena sa spomen-ploče dr Golubović je prilikom posete doneo iz njihovih arhiva preliminarni spisak dobrovoljaca iz naše opštine. Na spiskovima (nedovoljno tačnim i potpunim) se sada nalaze imena 152 dobrovoljca: Titel 43, Vilovo 13, Gardinovci 26, Lok 25, Mošorin 36 i Šajkaš 9.
Autor: Dragan Kolak
Datum: 27, 03, 2013.