FOTO PRIČA: Nenad Glišić

 

 

„Mošorin je manje selo na severnoj strani Titelskog brega, locirano na samim plavinama surduka koji se spuštaju sa Titelskog brega. Lokacija naselja je zaista izvrsna, pošto su plavine znatno više od okolnog niskog ritskog zemljišta i vrlo retko su bile plavljene izlivenim visokim rečnim i izdanskim vodama. Sem toga na ovom mestu je spojeno više plavina sa nekoliko delova pa je stvorena jedna izdužena ne suviše široka površina koja prati podnožje Titelskog brega u dužini od četiri kilometra…“
 

 

 

Obod Titelskog brega od sela prema Tisi.

„Titelski breg, kao što je već poznato, ima izgled visokog platoa koji se uzdiže za pedesetak metara iznad aluvijalne ravni Tise. Taj plato je u svom prvobitnom obliku bio skoro zasečen vertikalnim odsecima koji su posle stvaranja bili izloženi eroziji i denudaciji. Erodirani materijal spiran je u podnožje platoa i tako su ublaženi oštri oblici koje je ranije imao plato.

Oko Titelskog brega je bilo dosta dubljih i plićih useka, sličnih olucima duž kojih su se slivale veće količine vode. One su intenzivnije obavljale eroziju i stvarale sve dublje oluke duž kojih se vršilo stiranje razorenog materijala. Okolno stanovništvo u želji da se lakše penje na Titelski breg iskoristilo je ove oluke i utrlo puteve uzduž kojih je čak i zaprega mogla lakše do platoa. Te oluke stanovništvo je nazvalo surducima…“
 

 

 

Jedan od surduka. U podnožju je ribnjak.

„Kad se takvih oluka nađe više, onda se mesto jedne polu.kupaste i lepezaste plavine dobija izdužena plavina. Takvog oblika je i mošorinska plavina.

Mošorinska plavina svojim dimenzijama (4 kilometra dugačka i 1,5 kilometara široka) u prvo vreme bila je dovoljna za naselje, ali kada se stanovništvo počelo namnožavati kuće su se gradile i van plavilja, u nižim delovima sve do susednog peščanog spruda. Kako su ti niži delovi, pa i peščani sprud, bili plavljeni visokim vodama Tise i izdani, moralo se ozbiljno pomišljati na izgradnju bedema koji bi štitio niske delove naselja. Međutim, kada je Tisa ponovo provalila ranije izgrađeni nasip (1905/6. godine), oko sela se izgradio nov sigurniji, jači i viši odbrambeni bedem koji je omogućavao da se selo još i dalje širi na sever po aluvijalnoj ravni…“
 

 

 

Pogleda prema selu sa oboda Brega iz pravca Tise.

„Pomenuti nasip produžen je i dalje prema severozapadu sa zadatkom da zaustavi suvišne vode iz Tise koje su ulazile u taj deo aluvijalne ravni i obilazile Titelski breg ea zapadne i južne strane.

Ovakav geografski položaj Mošorina bio je od presudnog značaja za život njegovog stanovništva i za istoriju naselja. Zbog takvog položaja život mošorinskog stanovništva bio je vezan za dve geomorfološke, hidrografoke i fitogeografske površine. To su Titeleki breg i aluvijalna ravan Tise. Treća geomorfološka površina, južna bačka lesna terasa nikako nije dolazila u obzir, pošto je od Mošorina bila odvojena pomenutom močvarom i vlažnom aluvijalnom ravni…“
 

 

 

Njive ispod Brega od sela prema Tisi u vreme visokih podzemnih voda.

„Aluvijalna ravan Tise kao druga privredna površina koju su korgostili stanovnici Mošorina, usled velike vlažnosti, bila je mestimično pod vodom a nešto viši delovi su imali bujnu, sočnu travu, pašnjake, senokose, šume i mnoge druge samonikle biljke, koje su podnosile veliku vlažnost. Ovakvo bogatstvo u vegetaciji omogućavalo je i život raznovrsnim životinjama, pticama-selicama, zverima, divljači ali i ekstenzivnom stočarstvu. Na ovoj aluvijalnoj površini stanovništvo je imalo dovoljno ribe, divljači, jaja i domaće stoke…“

U drugoj polovini XIX veka, posle velikih melioracionih radova i regulacije rečnog korita, aluvijalna ravan je dobila svoj nov biljni pokrivač i, na mesto samoniklih trava, došle su kulturne biljke i to najviše industrijske, pićne i povrtarske. Životinjski svet je zamenjen mnogim boljim i plemenitijim rasama domaćih životinja.
 

 

 

Mošorinske njive na Bregu.

„Sa svojim relativnim visinama od 120 do 130 metara, sa lesnim sastavom dosta oskudnim izdanskim vodama, Titelski breg je bio prava stepska oblast sa travama koje su za vreme neutralne privrede služile za ekstenzivno pašnjačko stočarenje. Samo u dubljim delovima po udolinama, predilicama i dolovima bilo je nešto žita i drugih kultura. Kasnije, pošto se pristupilo racionalnijoj privrednoj delatnosti, Titelski breg je postao izrazita ratarska površina na kojoj se proizvodi žito, prvenstveno pšenica, kukuruz, ječam itd…“
 

 

 

Tisa i vikend-naselje Dukator je na mestu gde Titelski preg stiže do reke u blizno Mošorina.

„Mošorin je udaljen i od Tise 4,5 kilomepra i zato se ne može držati da je pribrežno potisko mesto. S leve strane Tise aluvijalna ravan je veoma široka. Prema Mošorinu nema ni jednog naspramnog naselja u Banatu i zato se nikako ne bi moglo smatrati da Mošorin ima dobar položaj na reci…“
 

 

 

Nedavno asfaltirani put preko Brega od Mošorina do Vilova skratio je razdaljinu do sedišta opštine – Titela za više od 10 kilometara.

„Ako se ima u vidu saobraćaj, može se reći da Mošorin zaista nema dobar položaj. On je čitavih šest kilometara udaljen od glavnog podunavskog puta Šajkaš-Titel, a isto i od ranije pomenutog potiskog puta. Najbliža železnička stanica je u Šajkašu, 6 kilometara daleko od Mošorina…“

 

 

 

Put od granitne kocke od Šajkaša do Mošorina do kraja leta 2012. bio je u vrlo lošem stanju.
Po završenoj rekonstrukciji, mladi su novi kolovoz iskoristili i na ovaj način.
 

 

 

Kratak istorijski pregled
„Mošorin se prvi put pominje 1553.godine i to u titelskoj nahiji. Godinu dana kasnije u turskim tefterima zabeležen je sa sedam porodica, koje su plaćale i sa 17 koje nisu plaćale porez. Toliko isto porodica je bilo i 1570, a već 1590. Mošorin ima 32 doma. U prvoj polovini XVII veka Mošorin se pominje kao naseljeno mesto, ali u drugoj polovini istog veka on je nenaseljen. Tek pred kraj ovog veka Mošorin ponovo oživljava dolaskom Srba pod Arsenijem Čarnojevićem 1690. godine. Već 1699. Mošorin ima 101 srpsku kuću sa 65 oženjenih braća i sinova. Turska pogranična karta iz iste godine pominje Muzorin na severnoj strani Brega i to na samom platou…“
 

 

 

„Čitava teritorija oko Mošorina i samo selo je posle proterivanja Turaka, pripalo kruni. Godine 1715. Mošorin je imao samo 19 domova, 1722. je već 65, a 1725-27. ima 73 poreska obveznika.

U sastav vojne granice Mošorin ulazi tek 1746. godine pošto su se na ovaj krunski posed doselili graničari iz razvojačene Subotice koja je takođe bila u vojnoj granici. Četiri godine kasnije, pošto je razvojačena i ova potiska granica, Mošorin se pripaja županiji na kratko vreme, jer se već 1763. osniva šajkaški bataljon sa sedištem u Titelu. Za vreme šajkaškog perioda ko|i je trajao punih 110 godina, Mošorin je imao neprekidni porast broja stanovnika. Između 1773. i 1786. u Mošorin se doseljavaju Šijaci iz Dalmacije i Hrvatske što je donelo povećanje broja porodica od 112 na 157. Pred kraj XVIII veka Mošorin je imao već 1178 stanovnika…“
 

 

 

Stanovništvo
„Stanovništvo je u Mošorinu za poslednjih 110 godina malo osciliralo. Godine 1869. zvanična državna statistika je zabeležila 2214 lica a 1981. godine 2473. Ukupan porast stanovništva je iznosio samo 259 lica ili nešto oko 2,4 stanovnika godišnje. To je zaista vanredno malo, samo 0,11 promila godišnje. Ovako beznačajan priraštaj je svakako posledica velikih iseljavanja. 

Uzroci velikim emigracijama uglavnom su ekonomskog karaktera. Evo nekih. Od hatara koji je 1910. godine obuhvatao 11.825 kj, opštini je pripadalo 4262 kj od kojih u ritu 2311 kj, državi 435 kj, a privatnicima 7128 kj ili po stanovniku 2 kj. Ti veliki posedi, naročito društveni, mogli su primiti znatno veći broj žitelja da su plodniji. Oni su, međutim, pod slatinama, močvarama i baruštinama.

Naročito veliki porast stanovništva pada u pretposlednji period XIX veka kada su se intenzivno isušivali šajkaški ritovi, zatim kada je ukinut Šajkaški bataljon i zbog mogućnosti kupovine isušenog ritskog zemljišta ispod realne cene…“
 

 

 

„Već posle 1910. godine porast stanovništva je veoma mali. To svedoči da su privlačne sile za naseljavanje u Mošorinu presahle: kvalitetne zemlje je bilo sve manje, manja je bila i mogućnost zapošljavanja a sem toga došlo je i veće iseljavanje. Posle 1918. godine, nastupanjem jugoslovenske ere, pojavljuju se još masovnija kretanja stanovništva u pravcu iseljavanja. Sem toga, Mošorin je uvek bio čisto srpsko naselje, a takva naselja formiranjem Jugoslavije postala su, uglavnom, emigrantska, što se takođe odrazilo na malom porastu stanovništva: Srbi su se iz Mošorina iseljavali, a stanovnici drugih narodnosti su se opet i manje useljavali.

Pa i danas od 110 Mošorinaca koji su uglavnom zaposleni u Novom Sadu mnogi će za stalno napustiti Mošorin kad reše stambeno pitanje u Novom Sadu.

U etničkom pogledu mošorinsko stanovništvo je bilo srpsko i pre prvog svetskog rata i posle drugog svetskog rata. Tako je, na primer, 1910. godine od 3265 stanovnika u 594 kuće bilo Srba 2811, Mađara 347, Nemaca 81, a po veroispovesti: 2787 pravoslavnih, 344 katolika, 67 izraelićana i 37 evangelika.” (Sa sajta opštine Titel)
 

 

 

…Život u Mošorinu vezan je za breg i aluvijalnu ravan Tise. Titelski breg, ili, kako ga meštani zovu imenom svoga sela Mošorinski breg, postao je u vreme racionalne privredne delatnosti površina na kojoj se proizvodi žito. Isušivanjem aluvijalne ravni i regulacijom račnog toka stvorena je još jedna kultivisana površina za uzgajanje industrijskog bilja i povrća.
 

 

 

Ispred škole i crkve, u parkiću je bista znamenitog Mošorinca Svetozar Miletića.

Ovaj prostor je nastanjivan od najranijih vremena. Iznad današnjeg naselja otkriven je arheološki lokalitet Feudvar, utvrđena gradina autohtonog predkeltskog stanovništva, sa nekropolom Stubarlija.
Prvi pomen Mošorina je iz 1553. kao naselja u titelskoj nahiji. Turski defteri zabeležili su 1554. 24 domaćinstva, koliko je bilo i 1570. a dvadeset godina kasnije narastao je za još osam domova. Oko 1650. se vodi kao naseljeno mesto, da bi sa odlaskom Turaka 1698. opusteo, ali je posle godinu dana zabeleženo da ima 101 kućnog starešinu sa 63 oženjene glave. Na turskoj karti iz 1699. pominje se Muzorin na samom platou na severnoj strani Brega. Od Karlovačkog mira (1699) Mošorin je u bačko-bodroškoj županiji. I opet je broj domaćinstava varirao: 1715. je bilo 19 domova, 1722. 65, a 1725-27. ima 73. poreska obveznika. U Potisku vojnu granicu ovo komorsko mesto se uključuje 1745. godine. U Mošorin su se onda doselili graničari iz razvojačene Subotice. Na kratko vreme, posle ukidanja i Potiske granice (1750) Mošorin se ponovo pripaja županiji do 1763. godine. Kao jedno od prvih šest mesta uključuje se u novoosnovani Šajkaški bataljon sa sedištem u Titelu.
U stodesetogodišnjoj šajkaškoj eri broj stanovnika u Mošorinu je stalno rastao. Između 1773. i 1786. ovamo se iz Dalmacije i Hrvatske doseljavaju ljudi koje je narod prozvao šijacima, pa se broj porodica povećao za 45 i pred kraj 18. veka imao je Mošorin 1178 stanovnika. Mošorin je 1931. imao 3854 stanovnika, a poslednji popis, 2002, zabeležio je 2763 glave.
 

 

 

Crkva u Mošorinu je vrlo dugo u veoma lošem stanju i 2012. su konačno počeli radovi na njoj.
 

 

 

Mošorin je uvek bio srpsko naselje, a pripadnici drugih nacionalnosti su se slabo useljavali, uglavnom Mađari i Nemci. Mošorinska pravoslavna crkva posvećena je prazniku Svete Trojice (Duhovi) koji su i seoska slava. Hram je podignut 1798. na osnovi odobrenja Dvorskog ratnog saveta iz 1797. godine. Ikonostas je radio nepoznati rezbar u drugoj polovini 19. veka. Ikone na drvenoj podlozi uljem je krajem 19. veka naslikao Đorđe Pecić. Ranije je na drugom mestu u selu postojala jedna manja crkva koja je bila posvećena Sv. Nikoli.

 

 

 

 

 

 

Na rodnoj kući Isidore Sekulic (obojenoj zeleno) je neupadljiva spomen ploča.
 

 

 

 

 

 

 

 

 

„Mošorin je imao školu još od 1730. godine. Od početka rada škole, pa skoro do kraja 18. veka školu su vodila samo dva učitelja, pop Jeftimije (1730-1746) i Arsenije Popović (1767-1793). Ipak, škola nije redovno radila, jer se 1772. navodi da Mošorin nema školu. Godine 1804. navodi se da je zgrada nova i dobra. Posle revolucije 1848-9. podignute su u razmaku od pet godina dve školske zgrade. Pred razvojačenje Šajkaškog bataljona (1873) škola je imala oko 200 đaka oba pola, a samo sto godina ranije imala je samo osam učenika…”
 

 

 

 

 

 

„…Na Bregu, iznad sela, nalazi se Kapela prenosa moštiju Sv. Nikole. Sagrađena je u srpsko-vizantijskom stilu, sa dva kubeta, po nacrtu arhitekte Đorđa Tabakovića da bude ženski manastir. Ktitor je bio mošorinski paroh protojerej Svetozar Vlaškalić. Ikone na platnu 1936. naslikao je Uroš Predić. Kapelu je živopisao po ugledu na srednjovekovne manastire, uljanom bojom, 1934-37, samouki slikar kopista Marko Milinov…“
 

 

 

 

 

 

 

 

 

„Krajem 19. veka prelazilo se sa naturalne na robno-novčanu privredu. Da bi se sprečilo propadanje seljaka započeo je pokret za osnivanje zemljoradničkih zadruga i u Mošorinu je 1901. osnovana zemljoradnička zadruga Rajfajzenovog tipa. Isto tako, obrazovane su i štedionice ili zadruge za međusobno pomaganje i štednju u svim većim mestima Šajkaške. Međutim, iako je Mošorin 1900. imao 2475 stanovnika i bio u gornjoj polovini po tome broju, nema podataka da je imao nekakav novčani zavod…“

 

 

 

Na početku sela.

„Potrebe za zanatlijama u Šajkaškoj je uvek bilo, ali se raspoloživi podaci odnose na vreme od 1815. godine. Zabeleženo je da je 1815. krojač Petar Spasojev prešao u Titel, jer nije mogao da živi od zanata kao što je mogao opančar Jovan Marijanov. U Mošorin su se 1816. doselili ćurčija Ćira Lazarević iz Provincijala i krojački kalfa Jovan Barbulov. Čizmar Sima Mihajlović 1823. odlazi u Nove Karlovce a 1830 evidentiran je kao čizmar Sima Miletič, otac Svetozara Miletića. Prvi poznati trgovac je Pantelija Georgijević. Između dva svetska rata u Mošorinu živi i radi 40 zanatlija, imaju mlin i mlekaru, zemljoradničku zadrugu (1927-1941).
U borbi protiv odnarođivanja pevačka društva su jačala nacionalnu svest, pa je tako i u Mošorinu osnovano početkom 20. veka pevačko društvo a između dva rata i lutkarsko pozorište je povremeno radilo.“ (Tekst Dragana Kolaka na sajtu RavnicaInfo)

„U raciji u Mošorinu, na Božić 1942, mađarski fašisti su na najsvirepiji način pobili oko 200 nedužnih meštana Srba, među kojima a osmoro dece ispod pet godina i sedmoro od pet do deset. U školskoj šupi i Opštini, kao i po ulicama i na salašima, svoje žrtve su tukli pendrecima, gazili i udarali nogama, posle su puškama i iz automatskog oružja pucali na njih, mnoge su usmrtili sekirama, budacima i toljagama.
Većina ubijenih je sahranjena u četiri grobnice na pravoslavnom groblju…“ (Iz Enciklopedije Novog Sada)

 

 

Prilaz od Šajkaša.

Autor: Nenad Glišić
Datum: 04, 02, 2013.