U stručnoj literaturi često se diskutovalo o tome da li su, u kom opsegu i kom vremenu Rimljani bili prisutni na teritoriji sada poznate Šajkaške. Na osnovu starijih svedočanstava ovde prenosimo neke od pretpostavki o prisustvu Rimljana na prostoru opštine Titel ali i spisak spomenika i drugih predmeta nađenih na ovim prostorima, a koji već dugi niz godina krase prostore domaćih i stranih muzeja.
„Na titelskom groblju nađen je nadgrobni spomenik podignut Virskusiju, ekvitu kohorte I Britanike, turme Montanove, od njegovih saboraca imaginifera Bodikija i nekog Albana.“ Tom vremenu pripadala je i votivna ara (pojam votivni znači zavet, poklon, žrtva) nađena na arealu titelske srednjevekovne tvrđave koja se nalazi u muzeju u Budimpešti. Predpostavlja se da je ta votivna ara posvećena Jupiteru od Tiberija Dekstera, centuriona eksploratora (izvidnika) jedne vojne formacije koja je ovde boravila samo kraće vreme sa posebnim zadatkom.
„U starom vojnom arsenalu u Titelu bila je uzidana votivna ara koju je dekurion kolonije Bassianae Elije Sur (Aelius Surus) posvetio Jupiteru, za zdravlje i sretan povratak cara Marka Aurelija Antonina (Karakale) i njegove majke Julije Domne.“ Ara se pripisuje periodu između 212-217 godine, kada je Karakala u pratnji svoje majke prolazio Panoniju na putu ka istoku gde se spremao za rat protiv Parćana (pleme Parti – nomadski narod iranskog porekla). Predpostavlja se da je Karakala tada posetio utvrđenje u Titelu dočekan od strane Elija Sura jednog od dekuriona Basijana koji je imao rang kolonije.
Međutim po starim spisima još nije jasno da li su i koji od nađenih natpisa i spomenika podignuti u samom Titelu ili ovamo doneti tek kao građevinski materijal za podizanje srednjevekovnog utvrđenja.
Dokumenti iz perioda Šajkaškog bataljona takođe govore o spomenicima nađenim na ovom području. U svom izveštaju iz 1815. godine zapovednik Šajkaškog bataljona pukovnik Majdić iz Titela, govori kako se u posedu Bataljona nalaze sledeći spomenici: „postament (počasna baza) rimskog cara Valerijana sa figurom, postament (ara) dedikanta Tiberija Dekstera sa figurom, dva stuba podignuta u čast rimskih careva cirinus (Macrinus) i Severus, tri ulomka od mermera sa tekstom, za koje on smatra da su delovi nadgrobnog spomenika nekog sveštenika (?) i rimski bakarni novac. Po njegovom iskazu, sve ove spomenike našao je svojevremeno prvi komandant bataljona pl. Stanisavljević na Titelskom bregu , gde se nekada nalazio zamak (tvrđava) pa ih je odatle dao preneti i uzidati kod kapije arsenala. Po želji palatina Josifa pukovnik Majdić je ove spomenike septembra iste godine uputio brodom u Nacionalni muzej u Budimpešti.“
Navode se i najstariji dobro očuvani spomenici, odnosno miljokazi (pokazuju milje – Rimska milja je iznosila 2000 koraka, što je oko 1480 metara) iz vremena careva Marka Aurelija i Lucija Vera iz 161. godine. A najmlađi u grupi miljokaza je onaj iz 230. godine miljokaz cara Severa Aleksandra. I u slučaju miljokaza postojale su rasprave među stručnjacima da li su ili ne oni postavljani u Titelu i njegovoj okolini ili su pak kasnije doneti sa nekog od glavnih rimskih puteva u druge svrhe.
Takođe je interesantna jedna votivna ara koja je u srednjem veku preklesana da bi poslužila kao kapitel stuba prilikom izgradnje titelskog kaptola, a nađena je kod kuće inž. Najera pre 1954. godine, sada se nalazi u Vojvođanskom muzeju u novom Sadu. Reljef – prikaz vučice sa Romulom i Remom, provincijalno – rimski rad preklesan u srednjem veku za kapitel u Titelu, a nalazi se u Muzeju u Temišvaru. Važno je napomenuti i spomenik nađen još u XVIII veku koji je počasna baza podignuta u čast cara Valerijana na kojoj se, izgleda, nalazila i statua samog vladara iz 253. godine (nalazi se u Vojvođanskom muzeju u Novom Sadu). U Titelu su nađena i dva velika rimska kamena sarkofaga, jedan anepigrafski (bez natpisa) koji se danas nalazi ispred zgrade Opštine Titel i jedan sa natpisom koji se čuva u Temišvaru.
Izvor i citati: Danica Dimitrijević; Sarmati i Rimljani, u Šajkaška, istorija I, Matica srpska, Novi Sad, 1975
Izvor: titelskibreg.com
Autor: Redakcija
Datum: 26, 01, 2007.