Na današnji dan 1823.godine, rođen je srpski knez Mihailo Obrenović. Vladao je od 1839. do 1842. i od 1860. do 1868, kada je ubijen u Košutnjaku. Zbog bune Tome Vučića Perišića pobegao je 1842. u Austriju – tada su zbačeni Obrenovići.

Nakon što se njegov otac knez Miloš vratio na vlast 1858, preuzeo je komandu nad vojskom, a 1861. ustanovio je narodnu vojsku od oko 50.000 ljudi i snabdeo je modernim oružjem. Iskoristio je tursko bombardovanje Beograda 1862. i posle dugih pregovora naterao je 1867. Turke da povuku garnizone iz srpskih utvrđenih gradova. Sklapao je saveze s balkanskim hrišćanima s ciljem zajedničke borbe protiv Turske. Nastojao je da spreči pad Bosne i Hercegovine pod austrijsku vlast. Pomagao je razne kulturne delatnike poput Vuka Karadžića, Đure Daničića, Branka Radičevića kao i druge srpske pisce.

Danas je nedelja, 16. septembar, 258. dan 2012. godine. Do kraja godine ima 106 dana.

1380. – Umro je francuski kralj Šarl V Mudri, koji je kao regent – u vreme dok je njegov otac Žan II bio zarobljenik Engleza – 1358. ugušio veliki seljački ustanak poznat kao Žakerija. Tokom vladavine od 1360. uspeo je u Stogodišnjem ratu da preotme od Engleza veći deo teritorija izgubljenih, za Francusku katastrofalnim, Bretanjskim ugovorom.

1387. – Rođen je engleski kralj Henri V, koji je tokom vladavine od 1413. do smrti 1422. nastavio Stogodišnji rat s Francuskom. Pobedio je Francuze 1415. kod Azenkura i osvojio Pariz.

1498. – Umro je španski dominikanac Tomas de Torkvemada, prvi „veliki inkvizitor“ Španije od 1483. do 1494. Kao predvodnik inkvizicije katoličke crkve ubedio je kralja Ferdinanda V da 1492. izda dekret o proterivanju Jevreja, posle čega je 300.000 Jevreja moralo da napusti Španiju. Njegovo ime postalo je simbol isključivosti s takozvanom verskom motivacijom.

1736. – Umro je nemački fizičar Gabrijel Danijel Farenhajt, koji je 1726. izradio prvi termometar sa živom. Takođe je stvorio skalu za merenje temperature od 180 stepeni, nazvanu njegovim imenom, na kojoj je tačka smrzavanja na 32. stepenu. Farenhajtova skala u upotrebi je u SAD, ranije i u Velikoj Britaniji.

1745. – Rođen je ruski vojskovođa Mihail Ilarionovič Kutuzov, jedan od najvećih vojnih stratega 19. veka. Uprkos protivljenju cara Aleksandra I kao i većine generala, u vreme napada francuskog cara Napoleona I na Rusiju 1812. posle bitke kod Borodina, pustio je Francuze da uđu u Moskvu. Bio je to taktički potez, pošto je Francuzima bilo onemogućeno svako snabdevanje, a zatim im je tokom povlačenja naneo niz presudnih poraza, progoneći ih sve do Pariza. U ratu protiv Osmanskog carstva 1811. veoma uspešno je komandovao ruskom Moldavskom armijom. Zbog njegove velike popularnosti u ruskom narodu, za vreme Drugog svetskog rata ustanovljena su tri Ordena Kutuzova.

1810. – Masovnim ustankom seljaka koje su predvodili Migel Idalgo i Kastilja i Hose Morales, u Meksiku je počela borba za nezavisnost od španskih kolonizatora, završena sticanjem nezavisnosti 1821. Datum izbijanja ustanka slavi se u Meksiku kao Dan nezavisnosti.

1824. – Umro je francuski kralj Luj XVIII, koji je vladao u vreme restauracije posle pada cara Napoleona. Titulu kralja nosio je od 1795. ali je stvarno vladao od 1814. do smrti, kad ga je na prestolu nasledio brat Šarl X. Vladao je do 1830. i njegovom smrću 1836. ugašena je osnovna grana dinastije Burbona.

1859. – Škotski istraživač Dejvid Livingston otkrio je u istočnoj Africi veliko jezero Njasa, koje sada dele Malavi, Tanzanija i Mozambik.

1861. – Zastupništvo grada Zagreba dodelilo je Vuku Karadžiću Povelju počasnog građanina, kojom su mu data „sva prava, sloboštine i koristi kao što svakom građaninu Zagreba po zakonu i starom narodnom običaju pripadaju“.

1869. – Rođen je srpski arheolog Miloje Vasić, jedan od osnivača arheologije u Srbiji, profesor Beogradskog univerziteta, član Srpske kraljevske akademije. Njegovo životno delo je otkopavanje preistorijskog naselja Vinča. Na osnovu toga postavio je tezu da podunavska kultura potiče iz Sredozemlja (egejska kultura) i prednje Azije, a ne iz nordijskih zemalja. Objavio je više od 100 naučnih radova. Dela: „Preistorijska Vinča I-IV“, „Arhitektura i skulptura u Dalmaciji“, „Žiča i Lazarica“, „Jonska kolonija Vinča“.

1894. – Rođen je Aleksandar Deroko, srpski arhitekta, istoričar umetnosti i pisac, član Srpske akademije nauka i umetnosti, jedan od prvih istoriografa srpske srednjovekovne i narodne arhitekture, profesor Arhitektonskog i Filozofskog fakulteta u Beogradu. Studirao je arhitekturu u Rimu, Pragu, Brnu i Beogradu, gde je diplomirao 1926. posle čega je u Parizu kod profesora Gabrijela Mijea specijalizovao srpsku srednjovekovnu arhitekturu. Autor je niza projekata, uključujući zgradu Bogoslovskog fakulteta i Svetosavskog hrama u Beogradu i crkve u Novom Sarajevu. Dela: „Narodno neimarstvo I“, „Narodno neimarstvo II“, „Srednjovekovni gradovi u Srbiji, Crnoj Gori i Makedoniji“, „Monumentalna i dekorativna arhitektura u srednjovekovnoj Srbiji“, „Rimski spomenici u Đerdapu“, „Arhitektura staroga veka“, „Spomenici arhitekture IX – XVIII veka u Jugoslaviji“, „Folklorna arhitektura u Jugoslaviji“, „Srednjovekovni gradovi na Dunavu“, „Sveta Gora“, „Sa starim neimarima“, „Stara seoska kuća“, „Stara varoška kuća“, sećanja „A ondak je letijo jeroplan nad Beogradom“ i „Mangupluci oko Kalimegdana“.

1908. – Beč i Petrograd sporazumeli su se da se Austro-Ugarska ne protivi otvaranju Bosfora za ruske brodove, a Rusija austrougarskoj aneksiji Bosne i Hercegovine, čime je okončana Aneksiona kriza koja je pretila svetskim ratom.

1923. – Rođen je singapurski državnik Li Kuan Ju, otac nezavisnosti Singapura i tvorac zadivljujućeg privrednog „buma“ te države u jugoistočnoj Aziji, predsednik vlade od 1959. do 1990. Pod njegovim autoritarnim vođstvom Singapur je preobražen od majušne siromašne britanske kolonije na krajnjem jugu Malajskog poluostrva u prosperitetnu zemlju.

1924. – Rođena je američka filmska glumica Beti Perske, poznata kao Lorin Bekol, supruga Hemfrija Bogarta, uz kojeg je igrala uloge samouverenih, agresivnih žena. Filmovi: „Duboki san“, „Mračni prolaz“, „Rt Largo“, „Mladić s trubom“, „Zapisano u vetru“.

1931. – Italijanske kolonijalne snage su zarobile i pogubile libijskog nacionalnog vođu Omara Muktara.

1941. – Nemački nacistički vođa Adolf Hitler naredio je gušenje ustanka u Srbiji po svaku cenu i svim sredstvima. Između ostalog u Srbiji je primenjena drakonska mera – za svakog ubijenog nemačkog vojnika streljano je 100 a za ranjenog 50 Srba.

1941. – Posle ulaska sovjetskih i britanskih trupa u Iran u Drugom svetskom ratu, pronemački monarh Reza šah je abdicirao u korist Mohamada Reze Pahlavija.

1945. – Ostaci japanske armije predali su se u Hongkongu (britanski naziv bio je Viktorija) britanskim snagama na kraju Drugog svetskog rata.

1963. – Malaja (više različitih sultanata), Severni Borneo, Saravak i Singapur osnovali su federaciju Malezija. Singapur je ubrzo istupio iz te zajednice.

1967. – Generalni sekretar Ujedinjenih nacija U Tant pozvao je SAD da obustave bombardovanje Severnog Vijetnama, što je Vašington ignorisao.

1975. – Država Papua Nova Gvineja stekla je punu nezavisnost od Australije. Do Prvog svetskog rata ta teritorija bila je podeljena između Britanije (južni deo-Nova Gvineja) i Nemačke (severni deo-Papua, uključujući i Bizmarkov arhipelag). Od tada bila je britanska kolonija i pod upravom Australije.

1977. – Umrla je grčka operska pevačica Marija Kalas, jedan od najvećih soprana u istoriji opere. Pravo ime bilo joj je Marija Sesilija Sofija Ana Kalogeropulos. Karijeru je započela 1947. i pevala je s ogromnim uspehom na najvećim svetskim operskim scenama. Sugestivna gluma i glas velikog raspona neobične boje i izuzetne topline, kojim je s lakoćom savladavala i najteže deonice, doneli su joj svetsku slavu.

1978. – U zemljotresu u iranskom gradu Tabas i okolnim selima poginulo je najmanje 25.000 ljudi.

1990. – Specijalne jedinice secesionističkog režima u Zagrebu sprečile su odavanje pošte žrtvama ustaškog genocida u Jasenovcu u Drugom svetskom ratu. Naoružani specijalci blokirali su sve prilaze Jasenovcu i onemogućili prelazak građana iz Bosne i Hercegovine u Hrvatsku.

1995. – Na prvenstvu Evrope u odbojci SRJ je pobedila Bugarsku s 3:0 u setovima i osvojila bronzanu medalju, dok je Italija pobedom nad Holandijom postala evropski prvak.

1996. – Rumunija i Mađarska potpisale su sporazum o okončanju vekovnih sporova dveju susednih zemalja, što je Bukureštu i Budimpešti olakšalo priključenje Evropskoj uniji i NATO.

1998. – Baskijska teroristička organizacija ETA saopštila je da 18. septembra stupa na snagu potpuno primirje, čime je nakon tri decenije borbe za otcepljenje Baskije, obustavljena svaka daljnja aktivnost, oružanog karaktera, protiv španskih vlasti.

2001. – Iran je saopštio da je gradonačelnik Teherana Morteza Alviri izrazio saučešće njujorškom kolegi Rudolfu Đulijaniju povodom terorističkih napada islamista 11. septembra, što je prva zvanična javna komunikacija između Irana i SAD od Islamske revolucije u Iranu 1979.

2007. – U nesreći tajlandskog putničkog aviona na ostrvu Puket poginulo je 90 ljudi, od 130 koliko se nalazilo u avionu. Letilica se iz Bangkoka kretala ka Puketu sa 125 putnika i pet članova posade, ali je Zbog lošeg vremena bila onemogućena da sleti, pa je nakon višesatnog kruženja, pri pokušaju spuštanja, došlo do nesreće. Avion se tada raspao i zapalio.

2007. – Umro je Emilio Ruis del Rio, španski sineasta, stručnjak za vizuelne i specijalne filmske efekte. Učestvovao je u snimanju filmova kao što su „Doktor Živago“, „Lorens od Arabije“ i „Dina“. Tokom 60-godišnje karijere radio je na snimanju više od 450 filmova u Evropi i SAD. Sarađivao je s brojnim slavnim režiserima, poput Orsona Velsa, Stenlija Kjubrika i Džordža Cukora. Osvojio je tri Gojine nagrade, španske verzije američkog Oskara.

2008. – Zvaničnici lokalnih asocijacija za zaštitu ljudskih prava u Somaliji objavili su da su u sukobima u toj zemlji od početka pobune poginule 9.474 osobe. Islamski ekstremisti su početkom 2007. započeli oružanu pobunu protiv vlade Somalije, koju podržava Zapad, kao i protiv prisustva savezničkih snaga Etiopije i mirovnih snaga Afričke unije.

Izvor: RTV/Tanjug

Autor: Redakcija
Datum: 15, 09, 2012.