Na današnji dan 1817. godine vođa Prvog srpskog ustanka Đorđe Petrović Karađorđe je, po povratku u otadžbinu iz Rusije (preko Austrije) ubijen u Radovanjskom Lugu kod Velike Plane, prema nalogu knjaza Miloša Obrenovića.

Miloš je potom – kao dokaz vernosti – poslao njegovu glavu turskom sultanu. Karađorđe je tvorac novovekovne srpske države i rodonačelnik kraljevske porodice Karađorđević. U Austrijsko-turskom ratu (Kočina Krajina) borio se kao frajkor (dobrovoljac) u sastavu jedinica kapetana Koče Anđelkovića, na austrijskoj strani. Kao buljubaša (turski čin u rangu komandanta bataljona) učestvovao je u akcijama protiv Janjičara. Na zboru srpskih prvaka u Orašcu 14. februara 1804. izabran je za „vožda“ u borbi protiv Turaka. Isteravši Turke iz Beogradskog pašaluka (Smederevskog) posle pobeda na Ivankovcu, Mišaru i Deligradu i oslobođenja Beograda, nastojao je da izdejstvuje priznanje Srbije, ali međunarodni uslovi nisu bili povoljni. Pokušavao je da se osloni na Rusiju i 1807. stvorena je neka vrsta srpsko-ruskog vojnog savezništva, što je okončano za Srbiju krajnje nepovoljnim Bukureštanskim mirom 1812. Posle sloma ustanka 1813. izbegao je u Austriju, zatim u Rusiju, da bi po povratku u Srbiju tragično nastradao.

Danas je utorak, 24. jul, 206. dan 2012. Do kraja godine ima 160 dana.

1567. – Škotsku kraljicu Mariju Stjuart nezadovoljno plemstvo primoralo je da abdicira, zbog toga što je protestantskoj Škotskoj pokušala da nametne katolicizam.

1704. – Britanske snage pod komandom admirala Džordža Ruka preotele su Gibraltar od Španaca.

1783. – Rođen je južnoamerički revolucionar, vojskovođa i državnik Simon Bolivar, najznačajnija ličnost u borbi za nezavisnost Latinske Amerike od Španije. Posle niza vojnih pobeda nad Špancima nazvan je „El Libertador de la Patria“ (Oslobodilac otadžbine). Oslobodio je Venecuelu, Ekvador, Panamu i Peru i izabran je za predsednika Kolumbije i Bolivije, koja je po njemu dobila ime. Njegovu životnu zamisao, osnivanje federacije južnoameričkih republika, omela su trvenja vladajućih krugova i otpor SAD i Velike Britanije. Optužen za nameru da se proglasi monarhom, povukao se s vlasti 1830. i ubrzo umro.

1799. – Francuske trupe generala Napoleona Bonaparte potukle su Turke (u stvari egipatske jedinice) kod Abukira u Egiptu.

1802. – Rođen je francuski pisac Aleksandar Dima Otac, jedan od začetnika feljtonističkog romana. Sam ili uz pomoć mnogobrojnih saradnika napisao je oko 300 dela, punih života i zanimljivih preokreta, čija kompozicija, živ dijalog i slikoviti opisi privlače i sada čitalačku publiku širom sveta. Najpre se istakao romantičnim dramama „Anri III i njegov dvor“, „Antoni“, „Kula Nel“, „Kin“. Pisao je i komedije, ali je svetsku slavu stekao mnogobrojnim slobodno obrađenim romanima s motivima iz francuske istorije: „Tri musketara“, „Grof od Monte Krista“, „Kraljica Margo“, „Dvadeset godina posle“, „Kraljičin đerdan“, „Crna lala“.

1804. – Srpska potera predvođena bimbašom (turski vojni čin u rangu komandanta bataljona), kasnije vojvodom, Milenkom Stojkovićem uhvatila je i pogubila, na dunavskom ostrvu Ada Kale, dahije Aganliju, Kučuk Aliju, Mulu Jusufa i Mehmeda Fočića, koji su prethodno „sečom knezova“ zapalili iskru Prvog srpskog ustanka. Namera dahija bila je da se dočepaju Vidina (danas Bugarska). Vlasti u Istanbulu su verovale da su Srbi osvetom nad dahijama dobili zadovoljenje, ali su se ustanici pod vođstvom Karađorđa sukobili 1805. sa sultanovom vojskom.

1824. – Rezultati prvog ispitivanja javnog mnjenja u svetu objavljeni su u američkoj državi Delaver uoči predsedničkih izbora u SAD.

1828. – Rođena je srpska slikarka i pesnikinja Mina Karadžić, kćerka Vuka Karadžića i supruga Alekse Vukomanovića, prvog profesora književnosti na Liceju u Beogradu. Među njenih pedesetak sačuvanih slika, mahom portreta, ističu se „Autoportret“, „Crnogorac sa kapom“, „Mladi Crnogorac“, „Devojka sa vinovom lozom“. Prevodila je na nemački srpske narodne pripovetke i poslovice i objavila ih je u Berlinu 1854. Štampala je uspomene na Branka Radičevića i ostavila zabeleške s putovanja po Srbiji.

1828. – Rođen je ruski pisac, književni kritičar i estetičar Nikolaj Gavrilovič Černiševski, koji je stvorio sopstveni estetički sistem i snažno uticao na rusku književnost u 19. veku. Zbog propagiranja ideja seljačke revolucije i utopijskog socijalizma prognan je u Sibir. U disertaciji „Estetički odnos umetnosti prema stvarnosti“ je insistirao na društvenoj ulozi književnosti, ne zanemarujući pritom analizu umetničkih elemenata književnog dela. U romanu „Šta da se radi“ je vatreno propagirao socijalističko-utopijske poglede na probleme braka, porodice, emancipacije žene i društvenih ideala. Ostala dela: „Ogledi o Gogoljevom periodu ruske književnosti“, „Književno-kritički članci“, „Rus na randevuu“.

1864. – Rođen je nemački pisac Benjamin Franklin Vedekind, poznat kao Frank Vedekind, koji je ekscentričnim ali snažnim dramama, punim ironije i cinizma, tragike i komike, grotesknih likova, drastičnih erotskih scena i uličnog žargona, provocirao građanski moral. Dela: drame „Prolećno buđenje“, „Zemaljski duh“, „Markiz fon Kajt“, „Pandorina kutija“, „Mrtvački ples“, „Muzika“, „Cenzura“, pesme „Četiri godišnja doba“.

1883. – U pokušaju da prepliva brzake reke iznad Nijagarinih vodopada, udavio se Metju Veb, koji je 1875. prvi preplivao kanal Lamanš.

1921. – Rođen je Đuzepe di Stefano, italijanski operski umetnik, tenor. Rođen u Kataniji, na Siciliji, pevanje je učio u Milanu, a debi je imao 1947. godine u milanskoj Skali. Zbog specifične boje glasa, od pedesetih 20. veka, Di Stefano je smatran jednim od najboljih svetskih pevača. Osvajač je zlatnog Orfeja, prestižne italijanske muzičke nagrade. Često je pevao u duetu sa operskom divom Marijom Kalas.

1923. – Grčka, Turska i sile pobednice u Prvom svetskom ratu potpisale su u Lozani konvenciju o prinudnom iseljavanju hrišćana iz Turske u Grčku i muslimanskog življa u suprotnom pravcu (svi muslimani Turske, nezavisno od etničkog porekla i jezika smatrani su Turcima u skladu sa islamskim pravom). Turska se odrekla svih prava na prethodno izgubljene teritorije u Prvom svetskom ratu, ali je zadržala Istočnu Trakiju uključujući i Jedrene, čime su definitivno određene granice turske države na evropskom kontinentu.

1943. – Savezničko vazduhoplovstvo je u Drugom svetskom ratu počelo operaciju „Gomora“, usredsređeno teško bombardovanje nemačkog lučkog grada Hamburg.

1946. – SAD su izvele prvu podvodnu atomsku probu na koralskim atolima Bikini u sastavu Maršalskih ostrva u zapadnom delu Pacifika, čime je počela serija atomskih proba čuvana u tajnosti do 1958. Na istom području – čije je stanovništvo prisilno iseljeno – 1954. i 1956. isprobavane su hidrogenske bombe, a posledice visoke radijacije i sada osećaju žitelji pacifičkih ostrva.

1957. – Umro je francuski pisac, režiser i glumac ruskog porekla Aleksandar Žorž Gitri, poznat kao Saša Gitri, autor lakih komedija, koje je sam režirao i u njima igrao glavne uloge. Dela: komedije „Noćni čuvar“, „Lepa svadba“, operete „Maskirana ljubav“, „Mocart“, filmovi „Kad bi Versaj progovorio“, „Roman jednog varalice“.

1967. – Francuski predsednik Šarl de Gol završio je u Montrealu govor usklikom „Živeo slobodni Kvebek“ (kanadska pokrajina sa francuskom etničkom većinom, nekada francuska kolonija), izazvavši skandal u kanadskoj javnosti i žestok protest premijera Lestera Pirsona, pa je šef francuske države bio primoran da skrati posetu Kanadi.

1974. – Konstantin Karamanlis je, posle sedmogodišnje vladavine vojne uprave, obrazovao u Grčkoj prvu civilnu vladu i u toj zemlji je saopštena opšta amnestija za sve političke zatvorenike.

1974. – Umro je engleski fizičar Džejms Čedvik, dobitnik Nobelove nagrade za fiziku 1935, koji je 1932. otkrio neutron. U Drugom svetskom ratu od 1943. do 1945. kao glavni britanski instruktor radio je na „Menhetn projektu“ razvoja atomske bombe u Los Alamosu, SAD.

1976. – Američki svemirski brod „Viking 1“ spustio se na Mars, čime je počelo ispitivanje mogućnosti života na toj planeti.

1980. – Umro je engleski filmski glumac Piter Selers, izuzetan komičar, majstor prerušavanja. Igrao je u seriji filmova o Pink Panteru. Ostali filmovi: „Dr Strendžlav“, „Lolita“, „Pucanj u tami“, „Šta je novo, mačkice“, „Zatvorenik Zende“, „Dobrodošli, gospodine Čens“.

1981. – U kineskoj provinciji Sečuan u poplavama je poginulo više od 700 ljudi, a milion i po je ostalo bez krova nad glavom.

1991. – Preminuo je jevrejski pisac Isak Baševis Singer, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1978, čija su dela inspirisana tradicijom i folklorom Jevreja u Istočnoj Evropi, preciznije Galiciji. Ova oblast je istorijski pripadala Poljskoj, sa čestim menama kroz istoriju. Danas je podeljena između Poljske i Ukrajine. Jevrejska zajednica u toj oblasti imala je brojne specifičnosti, i one su najčešća tema njegovih dela. Preselio se u SAD 1935. Dela: romani „Satana u Goraju“, „Moskatovi“, „Mađioničar iz Lublina“, „Rob“, „Imanje“, „Posed“, „Neprijatelji: ljubavna priča“, „Šoša“, zbirke priča „Gimpel luda“, „Spinoza iz Pijačne ulice“, „Kratki petak“, „Seansa i druge priče“, „Strasti“, „Stara ljubav“, memoarske knjige „U sudnici mog oca“, „Dečak u traganju za Bogom“, „Mladić u traganju za ljubavlju“, „Izgubljen u Americi“.

1996. – U predgrađu glavnog grada Šri Lanke Kolomba poginulo je 57 i ranjeno više od 500 ljudi u eksploziji podmetnutoj u prigradski voz, za koju su optuženi tamilski pobunjenici.

2005. – Umro je britanski naučnik Ričard Dol, koji je prvi utvrdio vezu između duvana i raka pluća, kao i između alkohola i raka dojke i otkrio pozitivno dejstvo aspirina u lečenju srčanih oboljenja.

2005. – Amerikanac Lens Armstrong sedmi put zaredom trijumfovao je na najvećoj svetskoj biciklističkoj trci – „Tur d'Frans“ i tako karijeru okončao podvigom koji će teško biti ponovljen.

Izvor: RTV/Tanjug

Autor: Redakcija
Datum: 23, 07, 2012.