Te su crkve naša baština, a ne samo bogomolje. Spomenici vremena, naših dolazaka i odlazaka, opstajanja.
Najveći broj tih naših hramova – svih konfesija – izgradjen je od sredine XVIII veka (kad su se Turci povukli posle Karlovačkog mira 1692. i kad su se stekli ekonomski uslovi, a posebno kad je srpski živalj na ovim prostorima ekonomski ojačao) do prvih decenija XX veka.
Mi, laici, uobičajeno ih svrstavamo u barokne gradjevine, iako one nisu gradjene samo u tom stilu. Uz barok (prvi stil u srpskoj pravoslavnoj crkvenoj arhitekturi i umetnosti posle podražavanja stilova srednjevekovne Srpske države) tu su, u manje ili više čistim oblicima neoklasicizam, rokoko, pa i stil secesije, a kod hramova drugih konfesija i neoromanički ili neogotski stil.
U popisima hramova kategorisanih kao objekti 'od izuzetnog značaja' i 'velikog značaja' za kulturnu baštinu ima oko 200 crkava u Vojvodini. Najveći broj je iz perioda koji je u naslovu ove teme. Pripadaju raznim konfesijama, ali je najveći broj očuvanih medju srpskim crkvama.
Ne očekujem da će se u ovoj temi naći predstavljeni samo hramovi stručno kategorisani kao oni od 'izuzetnog' i 'velikog' značaja, već i svi oni koji su prepoznatljivo obeležje nekog mesta i svog vremena; vrednosti u našim sećanjima i emocijama.
''Barok se pojavio kod Srba u prvim decenijama XVIII veka na teritoriji današnje Vojvodine, i vreme kad su krajevi bivše južne Ugarske, naseljeni srpskim stanovništvom, pali pod vlast Austrije, u kojoj je barok tada u punoj zrelosti. Napuštanje tradicije i prihvatanje baroknog stila bilo je u srpskoj umetnosti prihvaćeno znatnim otporom naroda i crkve. Zagovornici novog stila bili su građani-starosedeoci, trgovci i zanatlije koji su tu stvorili nekoliko jakih ekonomskih uporišta (Budim, Ostrog, Sent-Andrija, Segedin i dr. ). Taj imućni sloj je uticao na crkvu, konzervativnu i opreznu prema svemu što nosi obeležje zapadnjaštva i katolicizma.'' (sa Interneta)
''KAKO JE PREOVLADAO BAROK
Barok je na našim prostorima ovladao od sredine XVIII veka. … Razlog je bio u tome što su barokne crkve, shvaćene kao jednobrodne, zasvedene bazilike bez kubeta, srećno rešavale problem prostora jer su mogle primiti vrlo mnogo sveta. One nisu tražile velikih novčanih sredstava , onako proste i jednostavne, građene opekom i lišene raskošnih ukrasa. I najposle, njih su mogli dizati i obični zidari, bez obzira na nacionalnost i veru; Srba arhitekata je bilo malo, i trebalo ih je skuplje platiti. …''
Nije bez značaja da su naručioci ''koji su dolazili iz kruga svetovnjaka, na prvom mestu oficiri i državni činovnici gradjanskog reda, želeli da građevine za koje su davali novac, liče na one koje su videli u svetu. Najposle, strane majstore i barok propagisala je i državna (austrijska) vlast, koja je katkad pomagala zidanje crkava, naročito u Šajkaškoj.'' ( Odlomci iz dela 'Srpska umetnost u Vojvodini' Milana Kašanina, 1927. preuzeti iz 'Enciklopedije Novog Sada, sveska 3, str. 133)
Autor: Nenad Glišić
Datum: 15, 08, 2012.