Najveće selo u Šajkaškoj

        Na desetak kilometara od Novog Sada, na putu prema Titelu, delom na bačkoj lesnoj terasi i manjim delom u aluvijalnoj ravni Dunava nalazi se selo Kać. Ovo prigradsko naselje ima sve odlike manjeg grada i prema popisu iz 2002. 11166 stanovnika. Prvi pomen Kaća je iz vremena Arpadovaca, 1276. godine. Smatra se da je mesto dobilo po keltskoj reči u značenju nasip ili utvrđenje, što se povezuje sa imenom Kac u zapisu iz 1332. godine. U tursko doba Kać je pripadao titelskoj nahiji segedinskoga sandžaka. U prvom popisu iz turskih deftera 1554. je imao 19 domova. Od 1570, kada je zabeleženo 14 kuća, 1590. ima 19, a 1699. bilo je 69 porodičnih starešina sa 35 odraslih sinova. Od 1769. jedno je od šest povincijalnih mesta koja su se u drugom krugu priključila Šajkaškom bataljonu. U njemu ostaje do rasformiranja 1873, kada prelazi u administrativnu jurisdikciju bačko-bodroške županije. U godini pripajanja bataljonu, 1769, Kać je imao 689 stanovnika koji su živeli u 101 kući, a 1872, pri poslednjem popisu pred razvojačenje 3021 stanovnik živeo je u 460 domova. Zanimljivo je da je onda u Kaću bilo svega sedam žena više nego muškaraca. Za vreme postojanja Bataljona  sela su međusobno bila povezana najprimitivnijim putevima. Sredinom 19. veka Kać se nalazio na trgovačkom putu (bilo je pet glavnih puteva u Bataljonu) koji je vodio od Petrovaradina do Titela i dalje u Banat, što odgovara današnjoj trasi regionalnog puta Novi Sad – Titel.
        U bataljonsko vreme većina žitelja se pored glavnog, vojničkog poziva, bavila zemljoradnjom, ali je bilo i zanatlija i trgovaca. Najraniji zapis o zanatlijama je iz 1815. kada se obućar Stevan Gavrilov odselio u Zemun. Tri godine kasnije, 1818, ćurčija Mojsil Sremac kupio je kuću u Kaću. Mojsilova udovica Kata se 1820. preudala za ćurčiju Atanasija Petrovića koji je došao iz Provincijala. Iz 1810. poznati su trgovci iz porodice Miletić (Sima je držao mali dućan) i dobrostojeća trgovačka porodica Vladislavić-Kaćanski. Kać je početkom 19. veka imao tri svratišta (krčma za točenje pića i za prijem gostiju). Prvo, „Kod zelenog krsta“, 1828. otvorio je Tima Vemić.
        Sima Miletić i sin mu Damjan sagradili su 1790. vodenicu na Dunavu kod Kaća. U isto vreme postojale su još dve vodenice na kaćkoj strani Dunava. U 19. veku selo je imalo i dve vetrenjače, a izmešu dva rata izgrađen je mlin koji je radio sve do 1964. godine. Iz istog vremena je i ciglana koja i danas radi. Pošto je glavna privredna grana u Kaću zemljoradnja, dve zadruge su osnovane početkom 20. stoleća (prva 1902), a prestale su sa radom 1941. godine. Srpska kaćka štedionica kao zadruga osnovana je 1906. godine. Posle Drugog svetskog rata postojalo je poljoprivredno dobro i zemljoradnička zadruga, koji i danas drže tradiciju.  Poslednjih decenija 20. veka nastali su manji industrijski pogoni i preduzeća, ali ima i zanatlija.
        Prvi voz kroz kaćku železničku stanicu prošao je 1899. godine. Poštanski i telegrafski saobraćaj postoji od kraja 19. veka, a automatska telefonska centrala puštena je u rad 1971. godine. Selo je elektrificirano 1953. godine. Umesto kopanih i bušenih bunara, uveden je vodovod i gasna mreža. Kuće su ušorene, ali su ulice tek 1933-36. dobile službene nazive.
        Pred Prvi svetski rat u Kaću je živelo 3150 Srba, 800 Nemaca i 150 Mađara. Posle rata broj stanovnika je u stalnom porastu. Nemci su se 1944. iselili u Nemačku, a u njihove kuće tokom kolonizacije uselilo se 180 porodica iz Bosne i dvadesetak porodica iz okoline Šida.
        Današnja pravoslavna crkva u Kaću podignuta je između 1840 i 1844. i posvećena je u slavu Svetog Nikole (letnjeg). Pre ovog hrama postojao je jedan manji za koji se na zna kada je podignut. Uskoro bi u Kaću trebalo da počne gradnja manaastira.
        Školu je Kać imao oko sredine 18. veka, a nova školska zgrada od naboja sagrađena je 1785. godine. Tokom 18. veka, preko tri decenije u kaćkoj školi službovao je Ilija Petrović, prvi poznati i jedini u to vreme kaćki učitelj. Početkom 19. veka, 1802/3, u školi je bilo blizu 50 đaka, dok danas Osnovna škola „Đura Jakšić“ broji oko 1200 učenika.
        Kać je još 1896. imao crkveno pevačko društvo kojim je rukovodio sveštenik Vladislav Vuković. U međuratno vreme postojao je sokolski hor. Srpska čitaonica osnovana je u Kaću 1907, a danas je to ogranak Gradske biblioteke u Novom Sadu sa oko 15000 knjiga.
        Najstariji sportski kolektiv je Kaćki omladinski sport-klub (KOSK) osnovan 1912, a od 1926. menja ime u OFK „Jugović“ koje i danas nosi. Sportsko društvo „Jugović“ ima ekipe u fudbalu, rukometu, karateu, stonom tenisu, košarci i šahu. Teniski klub „Jugović“ je izvan sportskog društva.

Literatura: Šajkaška, I i II, storija, Novi Sad 1975
                Enciklopedija Novog Sada,sv. 11, Novi Sad 1998.

Autor: Dragan Kolak
Datum: 04, 05, 2008.