Osmatračnica na Dunavu

        Gardinovci su podignuti na isturenom delu južne bačke lesne terase, na 500 metara od levog rukavca Dunava. Rukavac je u srednjem veku bio plovan, a Gardinovci vojno uporište iz kojeg se kontrolisao saobraćaj na Dunavu. Na to upućuje i ime sela koje u svom imenu ima francusku reč garder što bi značilo čuvati, posmatrati. To utvrđenje bi moglo biti na mestu gde je Dunavac najbliži uz visoku lesnu obalu kod poslednjih kuća na putu prema Kovilju. Gardinovci su uvek bili van glavnih saobraćajnica. Danas su, međutim, asfaltnim putevima ostvarili bolje saobraćajne veze.

         Turci su Gardinovce morali osvojiti 1526, ali ga prvi put beleže 1554. kada su popisali 14 domova u selu. Oko 1650. zabeleženi su samo kao naseljeno mesto a 1698. kao nenaseljeno. Posle proterivanja Turaka selo se obnavlja i već 1699. zabeleženo je da imaju 91 kućnog starešinu sa 65 odraslih sinova. Postali su komorsko naselje, kasnije se uključuju u Potisku granicu i postaju šanac. Iz rasformiranog subotičkog šanca doseljavaju se graničari i selo jača. Kada je 1873. osnovan Šajkaški bataljon bili su jedno od prvih šest mesta koji su ga činili. Od 1873. selo pripada bačkobodroškoj županiji. Gardinovci su uvek imali malo stanovnika a najviše (1818) ih je popisano 1948. godine.
        Lesna terasa je zbog prilično suvog lesa imala stepske odlike sa oskudnim biljnim svetom a aluvijalna ravan  zbog ritskog terena imala je veoma bujnu vegetaciju. Lesna terasa i ritovi su se nadopunjavali i bili su pogodni za život ljudi a time i privlačni za nastanjivanje. U vreme naturalne privrede živalj se bavio stočarstvom i ratarstvom. Isušivanjem ritova i regulacijom vodnih tokova stvaraju se novi uslovi za razvoj modernije privrede.
        Najraniji podaci o zanatlijama odnose se na kovačkog kalfu Isaka Topalovića koji se 1825. doselio iz prnjavora manastira Kovilja. Njemu se godinu dana kasnije pridružio ćurčija Jovan Paunić iz Dalja. Istovremeno se 1840. iz Gardinovaca u Banoštor iselio kolar Jozef Šmit. O trgovcima ima malo podataka. Poznato je da se 1831. u Surduk otselio trgovac Sava Marković, kao i to da je 1840. pravo da otvori dućan u Gardinovcima dobio Jovan Marković, sin ili rođak trgovca Save. U vreme Kraljevine  (1920-1940) Gardinovci su imali 26 zanatlija.
        Posle Titelske zemljodelske zadruge iz 1868, koja je imala karakter svešajkaške zadruge u Gardinovcima se 1902. osniva Srpska zemljoradnička zadruga, koja se obnavlja 1932. i radila je do 1940. godine. Jedna od poznatijih čitaonica u Šajkapkoj bila je Srpska zemljodelska čitaonica u Gardinovcima.
        U opisu Šajkaškog bataljona iz 1785. pominje se postojanje škole, mada su se gardinovačka deca pre toga školovala u Kovilju. U jednom izvoru iz 1797. beleži se da je selo dobilo školsku zgradu. Prvi poznati učitelj je Mihailo Veličkov koji se spominje 1815. godine.
        Sadašnja crkva u Gardinovcima nastala je između 1773. i 1780. i posvećena je sv. Arhiđakonu Stevanu (prenos njegovih moštiju).

Literatura: Šajkaška I i II, istorija, MS i Vojvođanski muzej, Novi Sad, 1975.
                Branislav Bukurov, Geografska monografija opštine Titel, Novi Sad, 1986.

Autor: Dragan Kolak
Datum: 26, 01, 2008.